«Κόλαφος» για την κυβέρνηση Μητσοτάκη αποδεικνύεται η ευρωπαϊκή έκθεση Liberties για την Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα, που δημοσιεύθηκε στον Guardian, καθώς τα στοιχεία δείχνουν ότι η χώρα μας συγκαταλέγεται στα «μαύρα πρόβατα» με αδιαφάνεια, ερωτήματα για τη ροή κρατικού χρήματος και αναφορές για αγωγές SLAPP και απειλές κατά δημοσιογράφων.
Παρότι η κυβέρνηση επιλέγει να απορρίπτει μετά μανίας τέτοιες εκθέσεις –φτάνοντας στο σημείο, σε ορισμένες περιπτώσεις, να κατηγορεί για μεροληψία διεθνή ινστιτούτα και οργανισμούς– η έκθεση Liberties έρχεται να φέρει στο προσκήνιο τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Τύπος στη χώρα μας.
Ανάμεσα σε άλλα, η έκθεση κάνει ειδικές αναφορές στο δημόσιο χρήμα που δίνεται σε φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ, στις αγωγές SLAPP (με ειδική αναφορά στο θέμα του Γρηγόρη Δημητριάδη κατά της «Εφ.Συν.» και των Reporters United), αλλά και στις επιθέσεις και το ξυλοδαρμό δημοσιογράφων.
Ενδεικτικά οι αναφορές στην Ελλάδα:
Παρότι η κυβέρνηση επιλέγει να απορρίπτει μετά μανίας τέτοιες εκθέσεις –φτάνοντας στο σημείο, σε ορισμένες περιπτώσεις, να κατηγορεί για μεροληψία διεθνή ινστιτούτα και οργανισμούς– η έκθεση Liberties έρχεται να φέρει στο προσκήνιο τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Τύπος στη χώρα μας.
Ανάμεσα σε άλλα, η έκθεση κάνει ειδικές αναφορές στο δημόσιο χρήμα που δίνεται σε φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ, στις αγωγές SLAPP (με ειδική αναφορά στο θέμα του Γρηγόρη Δημητριάδη κατά της «Εφ.Συν.» και των Reporters United), αλλά και στις επιθέσεις και το ξυλοδαρμό δημοσιογράφων.
Ενδεικτικά οι αναφορές στην Ελλάδα:
- Το 2024 καταγράφηκαν λεκτικές επιθέσεις κατά δημοσιογράφων σε Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Μάλτα, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία και Σουηδία. Αυτές οι επιθέσεις ήταν σε αρκετές περιπτώσεις διαδικτυακές ή κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών, και συχνά προήλθαν από πολιτικούς ή υποστηρικτές τους. Πράξεις φυσικής βίας, συχνά σε διαδηλώσεις, παρατηρήθηκαν στην Ελλάδα, την Κροατία, τη Γερμανία, την Ιταλία, τη Σλοβακία και τη Γερμανία. Σε Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία και Ισπανία, πράξεις βίας κατά δημοσιογράφων προήλθαν από την αστυνομία.
- Ο αριθμός των ΜΜΕ στην Ελλάδα είναι τόσο μεγάλος που το τοπίο δείχνει να έχει ποικιλία. Ωστόσο η ιδιοκτησία των μεγάλων δημοσιογραφικών οργανισμών της χώρας είναι συγκεντρωμένη στα χέρια ισχυρών επιχειρηματιών με επιρροή και συμφέροντα σε άλλους τομείς της οικονομίας. Ο ιδιωτικός τομέας κυριαρχείται από ένα μικρό αριθμό ισχυρών, πλούσιων οικογενειών με εκτεταμένα συμφέροντα σε σημαντικούς τομείς και συμβόλαια με την κυβέρνηση για δημόσια έργα. Κατά βάση, εφοπλιστές και μεγαλοεπενδυτές είναι αυτοί που κυριαρχούν. Η ανεξάρτητη δημοσιογραφική ομάδα Solomon δημοσίευσε πρόσφατα την έρευνά της «Σε ποιον ανήκουν τα ΜΜΕ» που αποκαλύπτει τις δομές ιδιοκτησίας πίσω από τα ελληνικά μέσα και συνδέει 762 εταιρείες σε 12 μεγαλοϊδιοκτήτες, πολλοί από τους οποίους δραστηριοποιούνται σε άλλους τομείς, όπως η ναυτιλία, τα χρηματοοικονομικά και η ενέργεια, ενώ διατηρούν δεσμούς με «φορολογικούς παραδείσους». Οι ιδιοκτήτες αυτοί χρησιμοποιούν τα μίντια ως μέσα επιρροής και πίεσης.
- Η κατανομή της κρατικής διαφήμισης στην Ελλάδα εξακολουθεί να αποτελεί πεδίο κριτικής για έλλειψη διαφάνειας και πιθανή μεροληψία. Η κρατική διαφήμιση έχει ορισμένες φορές κατανεμηθεί με τρόπους που ωφελούν ΜΜΕ που στηρίζουν την κυβέρνηση, εγείροντας ερωτήματα για την έμμεση επιρροή της κυβέρνησης στο περιεχόμενό τους. Δεν υπήρξαν σημαντικές αλλαγές μέσα στο 2024. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο δικό του ψήφισμα υπογράμμισε ότι η Ελλάδα θα πρέπει να εξασφαλίσει την διαφάνεια στην κατανομή των δημόσιων πόρων προς τα ΜΜΕ.
- Η ανεξαρτησία και η αποτελεσματικότητα των κρατικών μέσων στην Ελλάδα εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία. Το 2024 το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου και το Ερευνητικό Κέντρο ΜΜΕ και Δημοσιογραφίας δημοσίευσαν μια έκθεση που κατέγραφε σημαντικά ζητήματα για την ανεξαρτησία του συγκεκριμένου δημόσιου τομέα στην Ελλάδα. Η έκθεση υπογραμμίζει ότι η ΕΡΤ δέχεται πολιτικές και οικονομικές πιέσεις με τη συχνή αντικατάσταση των στελεχών σε κάθε αλλαγή κυβέρνησης να δημιουργεί προβλήματα στην σταθερότητα και την ανεξαρτησία της.
- Το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο και η Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών λειτουργούν ως ρυθμιστικές αρχές για το μιντιακό τοπίο στη χώρα και η ανεξαρτησία και των δύο αμφισβητείται λόγω πολιτικής επιρροής στον διορισμό των μελών τους. Τα μέλη του ΕΣΡ διορίζονται από κοινοβουλευτική επιτροπή στην οποία το κυβερνών κόμμα έχει την πλειοψηφία. Τόσο το ΕΣΡ όσο και η ΑΔΑΕ φέρονται να αντιμετωπίζουν προβλήματα στους οικονομικούς πόρους, που εμποδίζουν την αποτελεσματικότητα του ελέγχου και την επιβολή των κανονισμών. Σε αυτόν τον τομέα και άλλους το EMFA (European Media Freedom Act ) έχει ζητήσει την αναδιάρθρωση των εθνικών κανόνων για τα ΜΜΕ ώστε να ευθυγραμμίζονται με τους ευρωπαϊκούς κανόνες. Ωστόσο δεν έχουν καταγραφεί σημαντικές αλλαγές στο ρυθμιστικό πλαίσιο και δεν έχουν υπάρξει σημαντικές βελτιώσεις στην ελευθερία του Τύπου.
- Από το 2024 τα social media παραμένουν η βασική πηγή ενημέρωσης για τους Έλληνες (61%), παρά το γεγονός ότι οι πλατφόρμες που προτιμούν έχουν αλλάξει. Μόλις το 44% χρησιμοποιεί το Facebook ως πηγή ενημέρωσης, ενώ το 2016 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν στο 68%. Το Instagram και το TikTok το προτιμούν για ενημέρωση σε ποσοστό 20% και 14% αντίστοιχα.
- Τον Φεβρουάριο του 2024 η Ελλάδα πέρασε τον ν.5099/2024 για την εναρμόνιση με τις οδηγίες της Ε.Ε. για τις ψηφιακές υπηρεσίες, εισάγοντας μια σειρά υποχρεώσεων προς τις online πλατφόρμες για υπεύθυνη διαχείριση του περιεχομένου. Παρότι αυτά τα μέτρα στόχευαν στην αντιμετώπιση παράνομου περιεχομένου και παραπληροφόρησης, υπάρχουν ανησυχίες για ενδεχόμενη κακοδιαχείριση και λογοκρισία. Οι επικριτές επισημαίνουν ότι τα θολά κριτήρια για την διαχείριση περιεχομένων θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυθαιρεσίες και καταπίεση στην ελευθερία του λόγου.
- Τον Δεκέμβριο του 2024 η Ελλάδα ανακοίνωσε την εθνική στρατηγική για να προστατεύσει τους ανηλίκους από τον εθισμό στο διαδίκτυο και την κακή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Παρότι το μέτρο έγινε ευρέως αποδεκτό, υπάρχουν ενστάσεις πως δεν αντιμετωπίζει τα πιο σημαντικά συστημικά ζητήματα. Η στρατηγική που περιλαμβάνει μια εξειδικευμένη ιστοσελίδα για οδηγίες προς τους γονείς εστιάζει κυρίως στην ατομική συμπεριφορά του χρήστη και την ευθύνη του γονέα και όχι στη ρίζα που προκαλεί το πρόβλημα, όπως οι αλγόριθμοι και η έλλειψη λογοδοσίας από πλατφόρμες.
- Η εμπιστοσύνη του κοινού προς τα ελληνικά ΜΜΕ παραμένει χαμηλή ιδιαίτερα για τα έντυπα, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση τόσο για τα δημόσια όσο και για τα ιδιωτικά μέσα. Το 2024 η έκθεση για τα ψηφιακά νέα του Ινστιτούτου Reuters κατέγραψε ότι μόλις το 23% των Ελλήνων εκφράζει εμπιστοσύνη προς τα μίντια γενικά, τοποθετώντας την Ελλάδα στην τελευταία θέση από τις 47 χώρες με τις οποίες ασχολήθηκε. Τα χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης καταγράφηκαν σε όλες τις δημογραφικές ομάδες, όμως ήταν ιδιαίτερα χαμηλά στη νεολαία και σε όσους δηλώνουν πως ανήκουν στην Αριστερά. Τα τοπικά μέσα ενημέρωσης εξακολουθούν να παρουσιάζουν μεγαλύτερα ποσοστά εμπιστοσύνης σε σχέση με τα μέσα εθνικής εμβέλειας.
- Στην Ελλάδα δημοσιογράφοι αντιμετώπισαν αρκετά περιστατικά λεκτικών και σωματικών επιθέσεων. Την ώρα που πραγματοποιούσε ρεπορτάζ για πυρκαγιά σε προάστιο της Αθήνας, ο δημοσιογράφος του Alpha TV, Φρίξος Δρακοντίδης δέχθηκε χτυπήματα και σπρωξίματα. Κατά την κάλυψη διαμαρτυρίας των εποχιακών πυροσβεστών στην Αθήνα, ο δημοσιογράφος Γιώργος Ανδρούτσος του Ριζοσπάστη δέχθηκε επίθεση από την αστυνομία. Ο Ανδρούτσος δήλωσε την επαγγελματική του ιδιότητα, όμως αστυνομικοί τον έριξαν κάτω, τον χτύπησαν και του πέρασαν χειροπέδες. Μεταφέρθηκε στον Ευαγγελισμό για νοσηλεία και στη συνέχεια αφέθηκε ελεύθερος, όμως παραμένει υπόδικος.
- Στην Ελλάδα υπάρχουν και μερικά καλά νέα, παρότι οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν αυξανόμενες απειλές από τις αγωγές SLAPPs. Στη δίκη που σχετίζεται με την υπόθεση του Γρηγόρη Δημητριάδη, ανιψιού του πρωθυπουργού, κατά των Reporters United, της «Εφημερίδας των Συντακτών» και του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, το δικασήριο απέρριψε την προσφυγή. Το δικαστήριο αποφάσισε ότι τα δημοσιεύματα για την εμπλοκή του Δημητριάδη στο σκάνδαλο Predator είχαν σχέση με το δημόσιο συμφέρον και προστατεύονται από τη νομοθεσία για την ελευθερία της έκφρασης.
- Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2024 ανέλυσε εις βάθος την κατάσταση της πρόσβασης σε πληροφορία και δημόσια έγγραφα στην Ελλάδα, με το βλέμμα στην εφαρμογή της ελευθερίας της πληροφορίας και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν δημοσιογράφοι και πολίτες σχετικά με το δικαίωμα πρόσβασης σε δημόσια δεδομένα. Η έρευνα διαπίστωσε ότι παρά την ύπαρξη της νομοθεσίας για την ελευθερία της ενημέρωσης, παρουσιάζονται σημαντικά προβλήματα στην πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα και πληροφόρηση, ενώ τα αιτήματα πολλές φορές αντιμετωπίζουν μεγάλες καθυστερήσεις ή απλά αρνήσεις με έωλα επιχειρήματα. Αυτό εξακολουθεί να δυσχεραίνει την δυνατότητα του κοινού και των μίντια να πιέσουν για κυβερνητική λογοδοσία.
- Στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί συζητήσεις για αναμόρφωση των κρατικών ΜΜΕ προκειμένου να εναρμονιστούν με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, όμως δεν έχουν ακόμη οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στο ρυθμιστικό πλαίσιο. Παρότι έχουν εισαχθεί κάποια σημαντικά στοιχεία στην ελληνική νομοθεσία, άλλα σημαντικά σημεία αγνοούνται.
- Η Ελλάδα δεν έχει εναρμονιστεί πλήρως με τις προτάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης για την αντιμετώπιση των αγωγών SLAPP. Αυτό δημιουργεί σημαντικά κενά στην προστασία της ελευθερίας του Τύπου και την ασφάλεια των δημοσιογράφων σε μια χώρα όπου συχνά αντιμετωπίζουν απειλές και παρενόχληση. Το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου έχει ήδη ζητήσει από της ελληνικές αρχές να ενσωματώσουν την οδηγία της Ε.Ε. για τις αγωγές SLAPP, υπογραμμίζοντας τη σημασία της προστασίας των δημοσιογράφων και της δημόσιας συμμετοχής, αλλά ακόμη δεν έχει αναληφθεί καμία δράση.
