Μόνο να γράφεις τ’ όνομά σου…
Πρώτη και απαράβατη υποχρέωση ενός δημιουργού που σέβεται τον εαυτό του και το κοινό, είναι να υπογράφει το έργο του κι όχι να κάνει κηδεία με ξένα κόλλυβα. Αυτό ισχύει ανεξαιρέτως, τόσο για συγγραφείς που μεταγράφουν με τα δικά τους μέσα ένα παλαιό κείμενο, όσο και για σκηνοθέτες που αποδίδουν σε ριζικά διαφορετικό συγκείμενο ένα κλασικό έργο.
Ο Σάρτρ κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία, έγραψε τις Μύγες εμπνεόμενος από τον μύθο των Ατρειδών και την Ορέστεια. Κράτησε τους ήρωες του πρωτοτύπου αλλά δεν φόρτωσε τις απόψεις του στον Αισχύλο. Τις υπερασπίστηκε υπογράφοντας το έργο του. Την ίδια περίοδο ο Ανούιγ έγραψε μία Αντιγόνη στην οποία ο Κρέων βγαίνει αλώβητος από τη σύγκρουσή του με την ηρωίδα. Δεν κρύφτηκε όμως πίσω από τον χιτώνα του Σοφοκλή, βγήκε μπροστά με τ’ όνομά του. Ο Μποστ, στα καθ’ ημάς, έγραψε τη δική του απολαυστική Μήδεια αλλά δεν πούλησε τσαμπουκά αρπαγμένος από τα μπατζάκια του Ευριπίδη.
Τα ίδια με το θέατρο ισχύουν και στον κινηματογράφο. Η σύγχρονη μεταφορά της Φαίδρας από τον Ντασέν τηρεί σαφείς αποστάσεις από το αρχαίο κείμενο και ο σκηνοθέτης επωμίζεται ονομαστικά τις συνέπειές τους. Ο Κουροσάβα δεν ισχυρίστηκε ότι σκηνοθέτησε στην οθόνη τον Βασιλιά Ληρ του Σαίξπηρ. Προίκισε το Ραν με το προσωπικό του ύφος και δεν επιφόρτισε τον ελισαβετιανό δραματουργό με τις δυναστικές διαμάχες της Ιαπωνίας του 16ου αιώνα. Ούτε ο Κόπολα, που στήριξε την ταινία του Αποκάλυψη Τώρα στο μυθιστόρημα Η Καρδιά του Σκότους, καταχράστηκε το όνομα του Τζόζεφ Κόνραντ αλλά βγήκε στο ξέφωτο με το δικό του.
Παρόμοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά και όλα συγκλίνουν στο αυτονόητο: οι άξιοι δημιουργοί, αποδίδουν στην πηγή των εμπνεύσεών τους τις νενομισμένες τιμές και αναγνωρίζουν τις οφειλές τους σε παλαιότερους συγγραφείς, παράλληλα όμως έχουν το θάρρος της γνώμης τους και την υποστηρίζουν με την υπογραφή τους. Οι ασήμαντοι αντιθέτως, επιστρατεύουν ως αχθοφόρους των μικροτήτων τους μεγάλα ονόματα. Χρησιμοποιούν ως επικοινωνιακό περιτύλιγμα έναν συγγραφέα εγνωσμένου κύρους και κρύβονται πίσω από την προσωπίδα του. Έτσι, θρασύδειλα και υπό το πρόσχημα μιας «ελεύθερης διασκευής» που έχει ελάχιστη σχέση με το πρωτότυπο, μπαίνουν λαθραία στο θέατρο ή σε άλλους καλλιτεχνικούς χώρους και ασχημονούν ανενόχλητοι.
Ηρακλής Λογοθέτης
Ο Σάρτρ κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία, έγραψε τις Μύγες εμπνεόμενος από τον μύθο των Ατρειδών και την Ορέστεια. Κράτησε τους ήρωες του πρωτοτύπου αλλά δεν φόρτωσε τις απόψεις του στον Αισχύλο. Τις υπερασπίστηκε υπογράφοντας το έργο του. Την ίδια περίοδο ο Ανούιγ έγραψε μία Αντιγόνη στην οποία ο Κρέων βγαίνει αλώβητος από τη σύγκρουσή του με την ηρωίδα. Δεν κρύφτηκε όμως πίσω από τον χιτώνα του Σοφοκλή, βγήκε μπροστά με τ’ όνομά του. Ο Μποστ, στα καθ’ ημάς, έγραψε τη δική του απολαυστική Μήδεια αλλά δεν πούλησε τσαμπουκά αρπαγμένος από τα μπατζάκια του Ευριπίδη.
Τα ίδια με το θέατρο ισχύουν και στον κινηματογράφο. Η σύγχρονη μεταφορά της Φαίδρας από τον Ντασέν τηρεί σαφείς αποστάσεις από το αρχαίο κείμενο και ο σκηνοθέτης επωμίζεται ονομαστικά τις συνέπειές τους. Ο Κουροσάβα δεν ισχυρίστηκε ότι σκηνοθέτησε στην οθόνη τον Βασιλιά Ληρ του Σαίξπηρ. Προίκισε το Ραν με το προσωπικό του ύφος και δεν επιφόρτισε τον ελισαβετιανό δραματουργό με τις δυναστικές διαμάχες της Ιαπωνίας του 16ου αιώνα. Ούτε ο Κόπολα, που στήριξε την ταινία του Αποκάλυψη Τώρα στο μυθιστόρημα Η Καρδιά του Σκότους, καταχράστηκε το όνομα του Τζόζεφ Κόνραντ αλλά βγήκε στο ξέφωτο με το δικό του.
Παρόμοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά και όλα συγκλίνουν στο αυτονόητο: οι άξιοι δημιουργοί, αποδίδουν στην πηγή των εμπνεύσεών τους τις νενομισμένες τιμές και αναγνωρίζουν τις οφειλές τους σε παλαιότερους συγγραφείς, παράλληλα όμως έχουν το θάρρος της γνώμης τους και την υποστηρίζουν με την υπογραφή τους. Οι ασήμαντοι αντιθέτως, επιστρατεύουν ως αχθοφόρους των μικροτήτων τους μεγάλα ονόματα. Χρησιμοποιούν ως επικοινωνιακό περιτύλιγμα έναν συγγραφέα εγνωσμένου κύρους και κρύβονται πίσω από την προσωπίδα του. Έτσι, θρασύδειλα και υπό το πρόσχημα μιας «ελεύθερης διασκευής» που έχει ελάχιστη σχέση με το πρωτότυπο, μπαίνουν λαθραία στο θέατρο ή σε άλλους καλλιτεχνικούς χώρους και ασχημονούν ανενόχλητοι.
Ηρακλής Λογοθέτης
(συγγραφέας και κριτικός θεάτρου)