Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μοιάζουν με τις ξαπλώστρες στις δημοφιλείς παραλίες της Μυκόνου το καλοκαίρι. Ολοι μιλούν για αυτές, επαναλαμβάνουν ξανά και ξανά τις εξωφρενικές τιμές τους, αναπαράγουν φωτογραφίες και βίντεο από ανέμελες στιγμές πλάι στο ακριβοπληρωμένο κύμα, και στο τέλος μία μεγάλη μερίδα κόσμου καταλήγει να πιστεύει ότι μόνο οι ξαπλώστρες της Μυκόνου υπάρχουν στον πλανήτη· δεν υπάρχουν άλλες ξαπλώστρες, άλλα νησιά, άλλες παραλίες. Η κατάσταση είναι αρκετά αστεία: παρότι εκατομμύρια άνθρωποι παραθερίζουν σε χιλιάδες τοποθεσίες ανά τον κόσμο, αυτή που κάνει τον μεγαλύτερο θόρυβο δίνει τον τόνο στη συζήτηση. Η μονομανία οδηγεί σε ένα είδος εσωστρεφούς πλάνης.
Στην περίπτωση των κοινωνικών δικτύων, η αντίληψη ότι αποτελούν τα μοναδικά πεδία πραγμάτωσης της δημοκρατίας παρασύρει χρήστες και μη χρήστες σε κατάσταση απελπισμένης υστερίας: το ποστ ισοδυναμεί με το δικαίωμα της ψήφου, της κοινωνικής ορατότητας, της ελευθεροστομίας. Εχουμε ξεχάσει ότι πρόκειται απλώς για ιδιωτική υπηρεσία που αύριο μπορεί να μην υπάρχει· η εντατική κατανάλωση του προϊόντος μάς έχει εθίσει σε αυτό τόσο, ώστε πλέον δεν αναγνωρίζουμε ότι είναι προϊόν· το προϊόν λογίζεται ως ζωτική προέκταση του εαυτού, ως μέλος του σώματος.
Ο αναπόφευκτος πλουραλισμός
Σε αυτό το πλαίσιο, το μένος εναντίον του Eλον Μασκ έχει σαφή ψυχολογικά αίτια. Η εξαγορά του Twitter από τον εκκεντρικό δισεκατομμυριούχο μπορεί να σημαίνει αναρίθμητα πράγματα για την πλατφόρμα (καλά και κακά), όμως μία σεβαστή μερίδα του κοινού είναι ήδη πεπεισμένη ότι έχουμε να κάνουμε με έναν ψηφιακό Αρμαγεδδώνα. Τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά, ακόμη και σε ό,τι έχει να κάνει με τη βασική ανησυχία σχετικά με το μέσο, δηλαδή τον περιορισμό της ελευθερίας του λόγου και την ενίσχυση των ακραίων φωνών.
Οπως κάθε επιχειρηματίας, έτσι και ο Μασκ, παρά την προπετή επιπολαιότητά του, θέλει η επιχείρησή του να ακμάσει. Η επικράτηση της μίας ή της άλλης πλευράς δεν τον συμφέρει με κανέναν τρόπο. Η θέασή του, λοιπόν, ως επικίνδυνου ακροδεξιού ή εχθρού της δημοκρατίας μπορεί να έχει ερείσματα υπό πολιτικό πρίσμα, αλλά είναι άστοχη από επιχειρηματική άποψη: το Twitter ως αλάνα Τραμπιστών θα ήταν για τον ιδιοκτήτη και τους μετόχους του εμπορικά ανεπαρκές, όπως θα ήταν και ως ναός «προοδευτικών» μαχητών των identity politics.
Ο,τι κι αν συμβεί στο μέσο, ο πλουραλισμός δεν θα χαθεί, γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν καπιταλιστικώς αυτοκτονικό. Το μαζικό κέρδος βγαίνει με τη συμμετοχή όλων, διαφορετικά δεν είναι μαζικό· ενδέχεται να μην είναι καν κέρδος.
Ψευδαίσθηση παντοδυναμίας
Σε κάθε περίπτωση, η αναγωγή των κοινωνικών δικτύων σε δημοκρατικούς θεσμούς είναι επικίνδυνη όχι μόνο επειδή διαιωνίζει ένα ψεύδος, αλλά επειδή η διαιώνιση του ψεύδους μπορεί να το καταστήσει πραγματικότητα, σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Οι ψηφιακοί χώροι εκατομμυρίων επισκέψεων επηρεάζουν μεν τη συλλογική συνείδηση και τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, αλλά δεν έχουν το μονοπώλιο που δραματικά μάς αρέσει να φανταζόμαστε. Η ανθρώπινη γλώσσα, επικοινωνία και πειθώ «τρέχουν» και στη δουλειά και στα πανεπιστήμια και στον δρόμο και στο σούπερ μάρκετ και στο γυμναστήριο.
Η λεγόμενη επιδραστικότητα των social media δεν είναι εγγενής τους ιδιότητα, αλλά χαρακτηριστικό που τους προσδίδουν οι χρήστες. Αυτός είναι και ο λόγος που όσο τα χρόνια περνούν τα παλιά μέσα κοινωνικής δικτύωσης παραμερίζονται από άλλα, καινούργια: επειδή δεν είναι άφθαρτα· επειδή παρακμάζουν· επειδή η δύναμη δεν βρίσκεται μόνο στο ψηφιακό κεφάλαιο, αλλά και στην επιλογή του αναλογικού προλεταριάτου.
Επόμενος σταθμός
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς το Twitter μπορεί να γίνει χειρότερο (ακόμη πιο ανεξέλεγκτος αλγόριθμος; Ακόμη πιο βορβορώδης ανωνυμία;), πάντως είναι σίγουρο πως κανείς δεν είναι αλυσοδεμένος πάνω του. Η ψηφιακή εποχή έχει τις δικές της καθεστωτικές δυνάμεις, αλλά έχει και μία λυτρωτικά δημοκρατική μεταβλητότητα. Αν το νέο Twitter είναι τόσο κακό, οι χρήστες του δεν θα ντραπούν να αναζητήσουν διάδοχο. Και ο διάδοχος δεν θα αργήσει να φανεί καβάλα στην επόμενη «μεγάλη» ιδέα.
Άρης Αλεξανδρής
Καθημερινή (13.11.2022)