Γράφει ο Τάσος Παππάς
Εχουν περάσει λίγες μέρες από την επέτειο της νίκης του ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβρη του 1981. Κάποιοι τη θυμήθηκαν, οι περισσότεροι την ξέχασαν. Εντάξει, λογικό είναι. Ηταν όμως μια σημαντική μέρα για τη λεγόμενη δημοκρατική παράταξη. Για μερικούς ιστορικούς και δημοσιολόγους τότε ξεκίνησε ουσιαστικά η Μεταπολίτευση και όχι το 1974 με την πτώση της χούντας. Ακούγεται βέβηλο αλλά το συγκεκριμένο επιχείρημα έχει την αξία του. Τότε, πρώτη φορά από το τέλος του Εμφυλίου, ένα μη δεξιό κόμμα ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας και είχε προοπτική μακροημέρευσης. Τα προηγούμενα εγχειρήματα των μη δεξιών κυβερνήσεων ήταν βραχύβια και σταμάτησαν βιαίως είτε με παρεμβάσεις της αμερικανικής πρεσβείας (διοικούσε τη χώρα για κάμποσα χρόνια) είτε με συνωμοσίες της Δεξιάς, του Παλατιού, του παρακράτους.
Ο εκλογικός θρίαμβος του ΠΑΣΟΚ (το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό στη Μεταπολίτευση) ήρθε σε μια ευνοϊκή συγκυρία για την προοδευτική παράταξη. Η Δεξιά είχε ηττηθεί καθαρά, ταλανιζόταν από κρίση ηγεσίας και είχε μπει προσωρινά στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας, η κομμουνιστική Αριστερά (ΚΚΕ, ΚΚΕ εσωτερικού) ήταν πρόθυμη να βοηθήσει με όλα τα μέσα, στην Ευρώπη η Σοσιαλδημοκρατία (δεν είχε συνθηκολογήσει ακόμη με τον νεοφιλελευθερισμό) κυβερνούσε σε αρκετές χώρες, οι πολίτες ήταν ενεργοί και συμμετείχαν στην πολιτική πιστεύοντας ότι πολλά πράγματα θα αλλάξουν προς όφελος των υποτελών τάξεων, το ΠΑΣΟΚ είχε αποκτήσει ρίζες στον συνδικαλισμό, στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, στα μαζικά κινήματα και οι οργανώσεις του, που ήταν απλωμένες σ’ όλη την Ελλάδα (ακόμη και σε μικρά χωριά), έδιναν τον τόνο στην καθημερινότητα των Ελλήνων. Τέλος, υπήρχε το αντίπαλο δέος (ο υπαρκτός σοσιαλισμός) που έδινε την ευκαιρία σε ατίθασους Δυτικούς ηγέτες, όπως ήταν στα πρώτα βήματά του ο Ανδρέας Παπανδρέου, να παίζουν με τις ισορροπίες, να κάνουν ελιγμούς και να μη λειτουργούν ως δεδομένοι και προβλέψιμοι, όπως… καλή ώρα ο σημερινός πρωθυπουργός.
Μπορούμε να πούμε ότι το 1981 ήταν η πρώτη φορά Αριστερά; Αν κρίνουμε από τις ιδρυτικές διακηρύξεις, τις βασικές αρχές συγκρότησης του ΠΑΣΟΚ, τη στρατηγική του κόμματος, τις δεσμεύσεις και το κυβερνητικό πρόγραμμά του, ναι, αυτή ήταν η πρώτη φορά Αριστερά. Μπορεί να είχε τιθασευτεί ο πληθωρισμός της αριστερής συνθηματολογίας, μπορεί ο στόχος για σοσιαλιστικό μετασχηματισμό να είχε φασκιωθεί, μπορεί τα βαρύγδουπα περί αυτοδιαχείρισης, κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής και κρατικοποίησης των τραπεζών να είχαν πάρει άλλες μορφές, λιγότερο ριζοσπαστικές, προφανώς για να μη φοβηθούν οι μετριοπαθείς ψηφοφόροι του και οι ισχυρές συστημικές δυνάμεις, ήταν όμως παρούσα και διάχυτη η προσδοκία για Αλλαγή, με μεταρρυθμίσεις και αν χρειαζόταν με συγκρούσεις.
Το ΠΑΣΟΚ κάλυψε σε μεγάλο βαθμό τα κενά που είχε αφήσει η Δεξιά στα πεδία των θεσμών και της δημοκρατικής λειτουργίας (συντηρητικές κυβερνήσεις στην Ευρώπη είχαν λύσει τέτοια ζητήματα), άσκησε γενναιόδωρη κοινωνική πολιτική (με δανεικά, όπως είπαν οι αντίπαλοί του και μερικά στελέχη του εκσυγχρονιστικού χώρου πολλά χρόνια μετά), κατάργησε τις αντιδημοκρατικές πρακτικές που εφάρμοζαν οι προηγούμενες κυβερνήσεις, ψήφισε προοδευτικά μέτρα και κυριάρχησε στην πολιτική ζωή του τόπου.
Η στροφή του προς τον… ρεαλισμό η οποία είχε ξεκινήσει πριν από το 1981, κυρίως μετά την εκλογική επίδοσή του το 1977 (όσοι και όσες το έβλεπαν και εξέφραζαν διαφωνίες αποπέμφθηκαν ή επέλεξαν να πάνε σπίτια τους), εκδηλώθηκε με καθαρό τρόπο κατά τη διάρκεια της δεύτερης κυβερνητικής θητείας του. Ακολούθησαν οι συντριπτικές ήττες στο πεδίο της διαφθοράς, η περίοδος του λουστραρισμένου εκσυγχρονισμού, το 1ο Μνημόνιο, η συνεργασία με τη Δεξιά, η εκλογική καθίζηση. Ολα αυτά όμως είναι Ιστορία. Και μάλιστα πρόσφατη. Αρα η αφήγηση και η αξιολόγηση έχουν μπόλικα υποκειμενικά στοιχεία. Η πιο σίγουρη ματιά του ιστορικού θα έρθει αργότερα. Σήμερα; Προτάσσοντας το ένδοξο παρελθόν δεν μπορείς να εκβιάζεις το μέλλον.
- το κείμενο του Τ. Παππά είναι από την Εφημερίδα των Συντακτών (24.10.2022)