Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος υπήρξε υπουργός Οικονομικών της δεύτερης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Υλοποίησε ένα πρόγραμμα που δεν ήταν επιλογή της τότε κυβέρνησης, αλλά καταναγκαστικό αποτέλεσμα του επώδυνου συμβιβασμού που έγινε τον Ιούλιο του 2015. Και ήταν ένα πρόγραμμα που όσο σκληρή και αν ήταν η διαπραγμάτευση μέσα από την οποία διαμορφώθηκε, φόρτωνε με πρόσθετα βάρη μια κοινωνία ήδη εξουθενωμένη από 5 χρόνια καταστροφικών Μνημονίων.
Παρ’ όλα αυτά, ο Τσακαλώτος είναι ανάμεσα στους δημοφιλέστερους πολιτικούς της Αριστεράς - πιθανότατα ο δημοφιλέστερος, αν ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε τέτοιου είδους μετρήσεις. Αυτό σημαίνει ότι ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας αντιλαμβάνεται τόσο τα στενά περιθώρια στα οποία μπορούσε να κινηθεί η κυβέρνηση εκείνη όσο και την αποφασιστικότητα με την οποία αντιμετώπισε παράλογα μέτρα και απαιτήσεις. Και παρά τα όσα πέρασε ο κόσμος αυτός, είναι σε θέση να αναγνωρίζει και να εκτιμά το ήθος, την καλλιέργεια και την οξύνοια των ανθρώπων της Αριστεράς, όπου, φυσικά, τα βρίσκει.
Το βιβλίο του Ευκλείδη Τσακαλώτου «Στο Κόκκινο Σακίδιο» έχει ένα χαρακτηριστικό. Σε οποιοδήποτε σημείο και αν το ανοίξεις, κάθεσαι και διαβάζεις. Και αυτό, όχι μόνο επειδή είναι γραμμένο με μορφή πολιτικού ημερολογίου και συνεπώς δομημένο σε μικρές αυτόνομες παραγράφους. Αλλά, κυρίως, επειδή ο συγγραφέας έχει πολλά πράγματα να πει στο πεδίο των ιδεών. Πράγματα για την οικονομία, την πολιτική, την κοινωνία, τον ανθρωπισμό, την Ευρώπη, τα δικαιώματα, διατυπωμένα με αιχμηρό τρόπο και στέρεα εδραιωμένα πάνω στις αριστερές αξίες.
Βέβαια, ο κόσμος της Αριστεράς μάς κρίνει με πιο αυστηρά κριτήρια απ’ ό,τι κρίνει τη Ν.Δ. ο κόσμος της Δεξιάς. Και δεν θα ήθελα ποτέ να είναι αλλιώς. Γιατί δεν είμαστε ίδιοι και αυτό οφείλουμε να το αποδεικνύουμε κάθε μέρα. Ευκλείδης Τσακαλώτος. «Στο Κόκκινο Σακίδιο - Πολιτικό ημερολόγιο και άλλα κείμενα», Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
Τρία πράγματα αξίζει να κρατήσει κανείς από τον τρόπο που γράφει ο Τσακαλώτος.
Το βιβλίο του Ευκλείδη Τσακαλώτου «Στο Κόκκινο Σακίδιο» έχει ένα χαρακτηριστικό. Σε οποιοδήποτε σημείο και αν το ανοίξεις, κάθεσαι και διαβάζεις. Και αυτό, όχι μόνο επειδή είναι γραμμένο με μορφή πολιτικού ημερολογίου και συνεπώς δομημένο σε μικρές αυτόνομες παραγράφους. Αλλά, κυρίως, επειδή ο συγγραφέας έχει πολλά πράγματα να πει στο πεδίο των ιδεών. Πράγματα για την οικονομία, την πολιτική, την κοινωνία, τον ανθρωπισμό, την Ευρώπη, τα δικαιώματα, διατυπωμένα με αιχμηρό τρόπο και στέρεα εδραιωμένα πάνω στις αριστερές αξίες.
Βέβαια, ο κόσμος της Αριστεράς μάς κρίνει με πιο αυστηρά κριτήρια απ’ ό,τι κρίνει τη Ν.Δ. ο κόσμος της Δεξιάς. Και δεν θα ήθελα ποτέ να είναι αλλιώς. Γιατί δεν είμαστε ίδιοι και αυτό οφείλουμε να το αποδεικνύουμε κάθε μέρα. Ευκλείδης Τσακαλώτος. «Στο Κόκκινο Σακίδιο - Πολιτικό ημερολόγιο και άλλα κείμενα», Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ
Τρία πράγματα αξίζει να κρατήσει κανείς από τον τρόπο που γράφει ο Τσακαλώτος.
Το πρώτο είναι η ολοκληρωτική αποδόμηση του νεοφιλελεύθερου αφηγήματος. Είναι σημαντικό να υπερασπιζόμαστε τις δικές μας αξίες καλύτερα από ό,τι υπερασπίζονται οι ιδεολογικοί μας αντίπαλοι τις δικές τους. Και αυτό ο συγγραφέας το κάνει με αυτοπεποίθηση, επιχειρήματα, παραδείγματα και πνεύμα. Ακριβώς έτσι κερδίζεται η ηγεμονία των ιδεών.
Το δεύτερο που κάνει το βιβλίο αυτό είναι να εντοπίζει και να φέρνει στο φως τις αντιφάσεις του πολιτικού μας αντίπαλου. Τα δόγματα της αγοράς και τα tricle down economics είναι ο ένας πυλώνας της σημερινής Δεξιάς. Ο άλλος είναι ένα σύστημα πελατειακό, κρατικοδίαιτο, αδιαφανές, που διατηρεί ορθάνοιχτους διαύλους επικοινωνίας με τον ακροδεξιό λαϊκισμό. Η αντιπαράθεση με τη δεξιά πολιτική είναι μια αντιπαράθεση για τις κοινωνικές ανισότητες, τις φοροαπαλλαγές στους πλούσιους, την κατεδάφιση της εργασιακής αξιοπρέπειας, την εξαθλίωση του κατώτατου μισθού. Είναι όμως και μια διαρκής μάχη για την υπεράσπιση του περιβάλλοντος, τον θεσμικό εκδημοκρατισμό, τα κοινωνικά δικαιώματα, την ανθρώπινη αντιμετώπιση των προσφύγων, την εξάλειψη του ρατσισμού, του σωβινισμού και της μισαλλοδοξίας.
Και αυτό σχετίζεται με το τρίτο πράγμα που κάνει το βιβλίο του Τσακαλώτου. Και το οποίο είναι μια εξαιρετική υπέρβαση ανόητων διλημμάτων, που πυκνώνουν τελευταία την εμφάνισή τους στις γραμμές της Αριστεράς. Διλημμάτων που επιχειρούν να φέρουν αντιμέτωπη τη σκληρή πολιτική αντιπαράθεση με τον πολιτικό πολιτισμό και την ευπρέπεια, την υπεράσπιση της κοινωνίας και των αδύναμων με τον (απαξιωτικά αποκαλούμενο) «δικαιωματισμό», την πλειοψηφική Αριστερά που θέλει να γκρεμίσει τη Δεξιά με την εσωστρεφή Αριστερά του 3% που διώχνει κόσμο με τις γραφικές της ιδεοληψίες. Όχι, λέει το «Κόκκινο Σακίδιο», η Αριστερά είναι αυτή που είναι και δεν εγκαταλείπει τις αρχές της σε ένα πεδίο για να τις υποστηρίξει αποτελεσματικότερα σε κάποιο άλλο. Η Αριστερά είναι Αριστερά για ό,τι και αν μιλάει. Και αυτό που χρειάζεται για να συσπειρώσει την κοινωνία δεν είναι εκπτώσεις και συμψηφισμοί στις ιδέες της, αλλά σταθερή φωνή και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.
***
Υπάρχει και κάτι που λείπει από αυτό το βιβλίο, χωρίς, φυσικά, να ευθύνεται ο Τσακαλώτος γι' αυτό. Η διακυβέρνηση της περιόδου 2015-2019 ήταν μια σκληρή δοκιμασία. Εκεί φάνηκαν τόσο οι δυνατότητες του ΣΥΡΙΖΑ όσο και οι υποκειμενικές αδυναμίες και τα όριά του. Μια ειλικρινής και θαρραλέα συζήτηση γι' αυτά τα πράγματα θα ήταν τεράστια πηγή ανανέωσης για την Αριστερά, μετά τις τρεις διαδοχικές ήττες -αξιοπρεπέστατες, σε κάθε περίπτωση- του 2019. Η συζήτηση αυτή, που άνοιξε με το έντιμο και περιεκτικότατο κείμενο απολογισμού των Δραγασάκη - Μπαλτά - Σταθάκη, δεν συνεχίστηκε ποτέ «για να μην εγκλωβιστεί το κόμμα στην εσωστρέφεια». Το αν ο ΣΥΡΙΖΑ απέφυγε την εσωστρέφεια με τον τρόπο αυτόν, είναι στην κρίση του καθενός. Προφανώς το βιβλίο δεν μπαίνει στη συζήτηση αυτή αφού η συγκεκριμένη συζήτηση δεν υπάρχει. Αλλά η άποψη ανθρώπων όπως ο Ευκλείδης για το ζήτημα αυτό λείπει και ο αναγνώστης έχει δικαίωμα να θέλει να την ακούσει.
***
Σε κάθε περίπτωση, το «Κόκκινο Σακίδιο» είναι ένας εξαιρετικός οδηγός για το τι είναι και πώς οικοδομείται η αριστερή ηγεμονία στο πεδίο της πολιτικής και των ιδεών. Είναι διατυπωμένο σε ανθρώπινη γλώσσα και διαβάζεται νεράκι. Και, το πιο σημαντικό, δεν περιορίζεται στη διατύπωση θέσεων, αλλά παράγει σκέψη και προβληματισμό. Είναι ένα βιβλίο που νιώθεις περήφανος να διαβάζεις στο μετρό και χαίρεσαι όταν βλέπεις κάποιον άλλον να τον διαβάζει. Θέλεις να πας και να του σφίξεις φιλικά το χέρι.
Κοντολογίς, το «Κόκκινο Σακίδιο» είναι ένα ευχάριστο και δημιουργικό ταξίδι μέσα στο μυαλό του Ευκλείδη Τσακαλώτου. Αλλά είναι και ένα ταξίδι του Τσακαλώτου μέσα στο δικό μας μυαλό. Αυτό είναι η μεγάλη του αξία.
Το δεύτερο που κάνει το βιβλίο αυτό είναι να εντοπίζει και να φέρνει στο φως τις αντιφάσεις του πολιτικού μας αντίπαλου. Τα δόγματα της αγοράς και τα tricle down economics είναι ο ένας πυλώνας της σημερινής Δεξιάς. Ο άλλος είναι ένα σύστημα πελατειακό, κρατικοδίαιτο, αδιαφανές, που διατηρεί ορθάνοιχτους διαύλους επικοινωνίας με τον ακροδεξιό λαϊκισμό. Η αντιπαράθεση με τη δεξιά πολιτική είναι μια αντιπαράθεση για τις κοινωνικές ανισότητες, τις φοροαπαλλαγές στους πλούσιους, την κατεδάφιση της εργασιακής αξιοπρέπειας, την εξαθλίωση του κατώτατου μισθού. Είναι όμως και μια διαρκής μάχη για την υπεράσπιση του περιβάλλοντος, τον θεσμικό εκδημοκρατισμό, τα κοινωνικά δικαιώματα, την ανθρώπινη αντιμετώπιση των προσφύγων, την εξάλειψη του ρατσισμού, του σωβινισμού και της μισαλλοδοξίας.
Και αυτό σχετίζεται με το τρίτο πράγμα που κάνει το βιβλίο του Τσακαλώτου. Και το οποίο είναι μια εξαιρετική υπέρβαση ανόητων διλημμάτων, που πυκνώνουν τελευταία την εμφάνισή τους στις γραμμές της Αριστεράς. Διλημμάτων που επιχειρούν να φέρουν αντιμέτωπη τη σκληρή πολιτική αντιπαράθεση με τον πολιτικό πολιτισμό και την ευπρέπεια, την υπεράσπιση της κοινωνίας και των αδύναμων με τον (απαξιωτικά αποκαλούμενο) «δικαιωματισμό», την πλειοψηφική Αριστερά που θέλει να γκρεμίσει τη Δεξιά με την εσωστρεφή Αριστερά του 3% που διώχνει κόσμο με τις γραφικές της ιδεοληψίες. Όχι, λέει το «Κόκκινο Σακίδιο», η Αριστερά είναι αυτή που είναι και δεν εγκαταλείπει τις αρχές της σε ένα πεδίο για να τις υποστηρίξει αποτελεσματικότερα σε κάποιο άλλο. Η Αριστερά είναι Αριστερά για ό,τι και αν μιλάει. Και αυτό που χρειάζεται για να συσπειρώσει την κοινωνία δεν είναι εκπτώσεις και συμψηφισμοί στις ιδέες της, αλλά σταθερή φωνή και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.
***
Υπάρχει και κάτι που λείπει από αυτό το βιβλίο, χωρίς, φυσικά, να ευθύνεται ο Τσακαλώτος γι' αυτό. Η διακυβέρνηση της περιόδου 2015-2019 ήταν μια σκληρή δοκιμασία. Εκεί φάνηκαν τόσο οι δυνατότητες του ΣΥΡΙΖΑ όσο και οι υποκειμενικές αδυναμίες και τα όριά του. Μια ειλικρινής και θαρραλέα συζήτηση γι' αυτά τα πράγματα θα ήταν τεράστια πηγή ανανέωσης για την Αριστερά, μετά τις τρεις διαδοχικές ήττες -αξιοπρεπέστατες, σε κάθε περίπτωση- του 2019. Η συζήτηση αυτή, που άνοιξε με το έντιμο και περιεκτικότατο κείμενο απολογισμού των Δραγασάκη - Μπαλτά - Σταθάκη, δεν συνεχίστηκε ποτέ «για να μην εγκλωβιστεί το κόμμα στην εσωστρέφεια». Το αν ο ΣΥΡΙΖΑ απέφυγε την εσωστρέφεια με τον τρόπο αυτόν, είναι στην κρίση του καθενός. Προφανώς το βιβλίο δεν μπαίνει στη συζήτηση αυτή αφού η συγκεκριμένη συζήτηση δεν υπάρχει. Αλλά η άποψη ανθρώπων όπως ο Ευκλείδης για το ζήτημα αυτό λείπει και ο αναγνώστης έχει δικαίωμα να θέλει να την ακούσει.
***
Σε κάθε περίπτωση, το «Κόκκινο Σακίδιο» είναι ένας εξαιρετικός οδηγός για το τι είναι και πώς οικοδομείται η αριστερή ηγεμονία στο πεδίο της πολιτικής και των ιδεών. Είναι διατυπωμένο σε ανθρώπινη γλώσσα και διαβάζεται νεράκι. Και, το πιο σημαντικό, δεν περιορίζεται στη διατύπωση θέσεων, αλλά παράγει σκέψη και προβληματισμό. Είναι ένα βιβλίο που νιώθεις περήφανος να διαβάζεις στο μετρό και χαίρεσαι όταν βλέπεις κάποιον άλλον να τον διαβάζει. Θέλεις να πας και να του σφίξεις φιλικά το χέρι.
Κοντολογίς, το «Κόκκινο Σακίδιο» είναι ένα ευχάριστο και δημιουργικό ταξίδι μέσα στο μυαλό του Ευκλείδη Τσακαλώτου. Αλλά είναι και ένα ταξίδι του Τσακαλώτου μέσα στο δικό μας μυαλό. Αυτό είναι η μεγάλη του αξία.
Αγγελος Τσέκερης
ΑΥΓΗ (19.12.2021)