Γράφει ο Τάσος Παππάς
Με αφορμή την επέτειο για τα 40 χρόνια από την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ και την υποψηφιότητα του Γιώργου Παπανδρέου για την αρχηγία στο ΚΙΝ.ΑΛΛ., είδαμε πολλά αφιερώματα – άλλα.. επαινετικά με μεγάλο βαθμό νοσταλγίας, άλλα επικριτικά στα όρια της ισοπέδωσης, άλλα μίζερα, κάποια ψύχραιμα. Εγιναν και συγκρίσεις. Ποια ήταν η πρώτη κυβέρνηση της Αριστεράς την περίοδο της Μεταπολίτευσης; Αυτή του ΠΑΣΟΚ το 1981 ή αυτή του ΣΥΡΙΖΑ το 2015; Πότε εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια υποχώρησης του ριζοσπαστικού προσανατολισμού τους –σαφής στα γενέθλια κείμενα και στα προγράμματα και των δύο κομμάτων– και πότε εγκαταλείπουν την ιδέα για ριζικό μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας; Ο βολονταρισμός τους (διάχυτος και στις δύο απόπειρες) πότε έδωσε τη θέση του στον ρεαλισμό;
Από την ανάλυση των δύο εγχειρημάτων απουσίαζε μια σημαντική διάσταση: σε ποιες συνθήκες εκλήθησαν ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ να αναμετρηθούν με την Ιστορία; Και αναφέρομαι κυρίως στην κατάσταση που επικρατούσε εκτός Ελλάδας, στους πολιτικούς συσχετισμούς που υπήρχαν στην Ευρώπη και γενικότερα στον κόσμο. Εστιάζοντας σε αυτό το πεδίο, πρέπει να παραδεχτούμε ότι το 1981 το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε σ’ ένα περιβάλλον που δεν ήταν εχθρικό. Η σοσιαλδημοκρατία ήταν κυρίαρχη σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Τα κόμματά της ήταν στην κυβέρνηση ή στην αντιπολίτευση, σε αναμονή για την ανάληψη της εξουσίας.
Είχαν στην κορυφή τους ηγέτες μεγάλου βεληνεκούς που επηρέαζαν τις διεθνείς εξελίξεις. Κάποια κρατούσαν ίσες αποστάσεις από τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ενωση, πρωτοστατούσαν στην εκστρατεία για τον αφοπλισμό, έβλεπαν με θετικό μάτι τον Τρίτο Κόσμο (Κίνημα Αδεσμεύτων), στήριζαν τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, έκαναν τις χώρες τους φιλόξενο καταφύγιο για τους διωκόμενους από τα δικτατορικά καθεστώτα, εφάρμοζαν προωθημένες κοινωνικές πολιτικές που μείωναν τις ανισότητες και προστάτευαν τους αδύναμους, συνεργάζονταν με τα συνδικάτα και προσπαθούσαν να περιορίσουν την απληστία των επιχειρηματικών ελίτ, θεσπίζοντας το κοινωνικό συμβόλαιο.
Βεβαίως, για την άλλη Αριστερά, η σοσιαλδημοκρατία ήταν και τότε μια ρεφορμιστική δύναμη που είχε αφαιρέσει τον μαρξισμό από την ιδεολογική ταυτότητά της και ρυμουλκούσε τους εργαζόμενους σε λογικές συμβιβασμού με τον καπιταλισμό. Κάτι τέτοια έλεγε και το ΠΑΣΟΚ στα πρώτα μπουσουλήματά του στην επικράτεια της Αριστεράς και προτιμούσε να συνομιλεί με τον αραβικό εθνικισμό, τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού και χαρακτήριζε τη σοσιαλδημοκρατία δεκανίκι του καπιταλισμού και νεροκουβαλητή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού.
Με αυτήν όμως συνεργάστηκε σε διεθνές επίπεδο, με αυτήν συμμάχησε στην ΕΟΚ για να εξασφαλίσει η χώρα τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, με τη σοσιαλδημοκρατία συμπορεύτηκε σε πολλά θέματα που απασχόλησαν την Ευρώπη, στην αγκαλιά της πήγε αρκετά χρόνια αργότερα εντασσόμενο στη Σοσιαλιστική Διεθνή. Επίσης, τότε υπήρχε ακόμη και το αντίπαλο δέος (υπαρκτός σοσιαλισμός). Στην κρίση του 1987 η πρώτη κίνηση του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν να στείλει τον υπουργό Εξωτερικών Κάρολο Παπούλια στη Βουλγαρία, θέλοντας να δείξει στους Δυτικούς συμμάχους τη δυσφορία του για τη χαλαρή στάση τους απέναντι στην Τουρκία.
Το 2015, η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ υποχρεώθηκε να λειτουργήσει σε μια τελείως διαφορετική κατάσταση. Σχεδόν παντού στην Ευρώπη κουμάντο έκαναν τα συντηρητικά κόμματα. Η σοσιαλδημοκρατία είχε μεταλλαχθεί. Οι λίγες κεντροαριστερές κυβερνήσεις εφάρμοζαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Οι πιέσεις και οι εκβιασμοί των Βρυξελλών, των χωρών του σκληρού πυρήνα της ευρωζώνης και του ΔΝΤ ήταν συνεχείς, τα κινήματα υπεράσπισης της Ελλάδας αναιμικά, ο Ομπάμα παρηγορούσε την ελληνική κυβέρνηση, αλλά την προέτρεπε να υποκύψει. Κάποιες δειλές κινήσεις για να αποκτήσει ρευστότητα από άλλες πηγές (Ρωσία, Κίνα) δεν απέδωσαν. Το δίλημμα έμπαινε με δραματικό τρόπο: σύγκρουση και πορεία σε αχαρτογράφητα νερά ή εγκατάλειψη των υποσχέσεων και συμβιβασμός; Επέλεξε τον δεύτερο δρόμο.
- το κείμενο του Τ. Παππά είναι από την Εφημερίδα των Συντακτών (25.10.2021)