Μερικές φορές, κάποιες φράσεις θα ήταν υπέροχες αν εκφέρονταν μέσα σε άλλα συμφραζόμενα. Έτσι, εκείνη η φράση του Κυριάκου Μητσοτάκη για τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις («Οι δεσμοί που μας ενώνουν με τις ΗΠΑ [...] είναι πρωτίστως δεσμοί αξιακοί»1) θα ήταν μια χαράυπέροχη, αν εκφερόταν μέσα σε κάποια στερεότυπα περί Δημοκρατίας, συμφραζόμενα απ’ αυτά που, παραδοσιακά, συνοδεύουν την ελληνοαμερικανική διπλωματική ρητορεία...
Όμως εκείνη η φράση του Κυριάκου Μητσοτάκη για τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις («οι δεσμοί που μας ενώνουν με τις ΗΠΑ (...) είναι πρωτίστως δεσμοί αξιακοί»), εκφερόμενη εν μέσω συμφραζομένων όπως «καθώς εορτάζουμε τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης σκεφτόμαστε ότι...», απ’ τη μια, και «Ενθυμούμαστε ότι ο Αδαμάντιος Κοραής αλληλογραφούσε πολύ συχνά (σ.σ.: ζητώντας βοήθεια) με τον Τόμας Τζέφερσον» απ’ την άλλη, μας θυμίζει το βάθος εξάρτησης του νεοελληνικού κράτους απ' τις ΗΠΑ...Και, σε συνδυασμό με τη συμφραζόμενη κατακλείδα «η στρατιωτική συνεργασία Ηνωμένων Πολιτειών - Ελλάδος βρίσκεται (σ.σ.: στον παρόντα χρόνο) σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα», εκθειάζει την εξάρτηση ως «αξιακό δεσμό». Σε ιστορική προέκταση δε, μοιάζει να εκθειάζει κάθε εθνική εξάρτηση της χώρας μας από κάθε λογής «προστάτιδες δυνάμεις» - να υμνεί κάθε διάδοχο, τρόπος του λέγειν, της Επανάστασης του 1821 ραγιαδισμό.
Ποιος; Ο Έλληνας πρωθυπουργός αυτοπροσώπως!.. Τις μέρες του πανηγυρικού εορτασμού για τα διακόσια χρόνια από την Επανάσταση του 1821!... Κι ούτε κουβέντα: ούτε ίχνος αντιπολιτευτικής, δημοσιογραφικής ή λαϊκής αντίδρασης! Ούτε καν από τους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης!..
*******
Θυμήθηκα το απογοητευτικό μεταπολιτευτικό στερεότυπο «κάθε λαός έχει την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό που του αξίζει». Ύστερα, λόγω διακοσιοστής επετείου προφανώς, διολίσθησα στη φιλοσοφία της Ιστορίας και προσγειώθηκα, πού αλλού, στον βιότοπο κοινωνιολογικής σκέψης του Κορνήλιου Καστοριάδη: σ’ εκείνη την πασίγνωστη συνέντευξή του προς την Τέτα Παπαδοπούλου (Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία)2 υπό τον τίτλο «Είμαστε υπεύθυνοι για την Ιστορία μας». Η οποία, κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε -δίπλα, έστω, στα επετειακά ταρατατζούμ της Γιάννας και του Κυριάκου- να αποτελεί βασικό υλικό εθνικής αυτοκριτικής και αυτογνωσίας...
Ο ελληνικός λαός -κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για τηνΙστορία του, μας λέει ο σπουδαίος Έλληνας Κ.Κ., και αμέσως εξηγεί ότι αναφέρεται στην πραγματική πολιτική ζωή του λαού ως αυτόνομου παράγοντα: «Ο ελληνικός λαός δεν μπόρεσε έως τώρα να δημιουργήσει μια στοιχειώδη πολιτική κοινωνία. Μια πολιτική κοινωνία, στην οποία, ως ένα μίνιμουμ, να θεσμισθούν και να κατοχυρωθούν στην πράξη τα δημοκρατικά δικαιώματα τόσο των ατόμων όσο και των συλλογικοτήτων» εξηγεί...
«Και πού οφείλεται αυτή η τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία; Ποιοι είναι οι λόγοι;» ρωτάει η δημοσιογράφος.
«Ουδείς μπορεί να δώσει απάντηση στην ερώτησή σας» είναι η απάντηση: η συγκρότηση ενός λαού σε πολιτική κοινωνία δεν είναι δεδομένη, δεν είναι κάτι που χαρίζεται, αλλά κάτι το οποίο δημιουργείται...
*******
Ωστόσο, οι εξηγήσεις δίνονται απλόχερα στη συνέχεια της συνομιλίας. Και είναι πειστικές:
* Όταν αρχίζει η Επανάσταση του 1821, διαπιστώνουμε από τη μια μεριά τον ηρωισμό του λαού και από την άλλη, σχεδόν αμέσως, την τεράστια αδυναμία να συγκροτηθεί μια πολιτική κοινωνία. Την επομένη της πτώσης της Τριπολιτσάς, αρχίζουν οι εμφύλιοι πόλεμοι... Εκεί βλέπουμε ότι οι πολιτικές κατατάξεις και διαιρέσεις είναι συχνά σχετικές με τα πρόσωπα των “αρχηγών” και όχι με ιδέες, με προγράμματα, ούτε καν με “ταξικά” συμφέροντα...
* Στην Ελλάδα (σ.σ.: απ’ την Επανάσταση μέχρι και σήμερα), το κράτος εξακολουθεί να παίζει τον ρόλο του ντοβλετιού, δηλαδή μιας Αρχής ξένης και μακρινής, απέναντι στην οποία είμαστε ραγιάδες και όχι πολίτες. Δεν υπάρχει κράτος νόμου και κράτος δικαίου, ούτε απρόσωπη διοίκηση που έχει μπροστά της κυρίαρχους πολίτες. Το αποτέλεσμα είναι η φαυλοκρατία ως μόνιμο χαρακτηριστικό...
* Υπάρχουν δυο - τρεις εξαιρέσεις: ο Τρικούπης, ο Κουμουνδούρος, το βενιζελικό κίνημα στην πρώτη περίοδό του. Αλλά τα όποια αποτελέσματά τους καταστράφηκαν από τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή, τον Εμφύλιο, τον ρόλο του παλατιού, τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, την πασοκοκρατία... κ.λπ., κ.λπ.
Αυτά τα ολίγα. Έτσι, ως θραύσματα εθνικής αυτογνωσίας από μια συνέντευξη που οφείλει να διαβάσει κάθε Έλληνας πολίτης. Έστω, με αφορμή την επέτειο...
1 Από την ομιλία του στη Σούδα, όπου... επιθεώρησε το σούπερ - αεροπλανοφόρο των ΗΠΑ «Αϊζενχάουερ»
2 Ολόκληρη η συνέντευξη περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Του Κορνήλιου Καστοριάδη» (εκδόσεις Πόλις)
- το κείμενο του Νίκου Τσαγκρή είναι από την Αυγή της Κυριακής (28.3.2021)