Ποιο είναι το μοντέλο κόμματος που ταιριάζει στη ριζοσπαστική Αριστερά; Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του ηγέτη; Αυτά είναι δύο θέματα –υπάρχουν κι άλλα– που απασχολούν το στελεχικό δυναμικό και το κομματικό προσωπικό του ΣΥΡΙΖΑ. Το εναρκτήριο λάκτισμα για να ξεκινήσει η συζήτηση το έδωσε ο επικεφαλής του ΣΥΡΙΖΑ..Είπε ο Αλέξης Τσίπρας: «Εγώ, αντιλαμβάνομαι ότι στους ηγέτες αναλογεί να παίξουν κάποια στιγμή ένα ρόλο ιστορικό και πρέπει να ξεπεράσουν τις προσωπικές αγάπες ή τους θυμούς και να προχωρήσουν μπροστά» (στο Forum των Δελφών). Ισχύει; Απολύτως.
Μερικές φορές οι ηγέτες επιλέγουν να πάνε κόντρα στο ρεύμα, να συγκρουστούν με την παράδοση του κόμματος, να αναμετρηθούν με τα στερεότυπα που συνοδεύουν τη λειτουργία του, να συμβιβαστούν για να αποφύγουν τη συντριβή από έναν υπέρτερο αντίπαλο, να κάνουν συμμαχίες που φαντάζουν αφύσικες. Δικαιώνονται ή διαψεύδονται. Είτε σε πρώτο χρόνο είτε πολύ αργότερα από την Ιστορία.
Τα παραδείγματα πολλά από την παγκόσμια και την εγχώρια πολιτική: Η θέση του Λένιν για την επανάσταση –«χτες ήταν νωρίς, αύριο θα είναι αργά, σήμερα είναι η κατάλληλη ώρα»– ήταν μειοψηφική στην ηγετική ομάδα των μπολσεβίκων. Επέμεινε, απείλησε, την επέβαλε. Ο Τσόρτσιλ δεχόταν εισηγήσεις από υπουργούς και στρατιωτικούς να κάνει συμφωνία με τους ναζί για να αποφύγει η χώρα του την εμπλοκή σ’ έναν καταστροφικό πόλεμο. Αντιστάθηκε.
Στον Ανδρέα Παπανδρέου ασκούνταν πιέσεις να μη φτιάξει νέο κόμμα το 1974 και να ανασυγκροτήσει την Ενωση Κέντρου. Ιδρυσε το ΠΑΣΟΚ. Κορυφαίοι παράγοντες του ΠΑΣΟΚ έλεγαν στον Παπανδρέου να μην προτείνει για γραμματέα τον Ακη Τσοχατζόπουλο. Με τελεσίγραφο τους απάντησε ότι αν δεν περάσει η επιθυμία του θα δημιουργήσει νέο κόμμα. Οι αντιφρονούντες υποχώρησαν. Ολα τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ που βρίσκονταν στη Βουλή το βράδυ της κρίσης των Ιμίων συμβούλευαν τον Κώστα Σημίτη να μην ευχαριστήσει δημοσίως τους Αμερικανούς γιατί θα θιγόταν το αντιαμερικανικό φρόνημα των οπαδών του Κινήματος. Δεν τους άκουσε.
Οταν ο Αλέξης Τσίπρας, την περίοδο που το κόμμα του συγκέντρωνε γλίσχρα ποσοστά και ήταν ένα φωνακλάδικο αλλά μη υπολογίσιμο σχήμα, δήλωσε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ βάζει στόχο την κυβέρνηση, κάποιοι σύντροφοί του δυσφόρησαν γιατί, κατά τη γνώμη τους, έθετε το κόμμα σε τροχιά ενσωμάτωσης στο σύστημα και οι περισσότεροι τον αντιμετώπισαν ως γραφικό.
Το δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015 ήταν απόφαση του Τσίπρα. Η προσφυγή στις κάλπες τον Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου ήταν απόφαση του Τσίπρα. Η συνεργασία με τους ΑΝ.ΕΛΛ. και τον Γενάρη και τον Σεπτέμβρη του 2015 ήταν απόφαση του Τσίπρα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις και σε πολλές άλλες οι ηγέτες άσκησαν αυτό που στις επιχειρήσεις λέγεται διευθυντικό δικαίωμα. Αλλοτε αποφάσιζαν μόνοι τους, αδιαφορώντας για τις απόψεις των συντρόφων τους, άλλοτε επέβαλλαν τη γραμμή τους μετερχόμενοι ακόμη και βρόμικα μέσα, άλλοτε πορεύονταν συναινετικά, αλλά στα σίγουρα, αφού είχαν δημιουργήσει τους κατάλληλους συσχετισμούς.
Είπε ο γραμματέας του ΣΥΡΙΖΑ Πάνος Σκουρλέτης: «Νομίζω πως συνολικά ο χώρος μας ποτέ δεν υιοθέτησε τα μοντέλα προσωποπαγών κομμάτων… Οταν οι ηγεσίες των πολιτικών κομμάτων δεν πατάνε γερά στα πόδια τους, τότε πολύ εύκολα καθίστανται και όμηροι των ισχυρών οικονομικών κέντρων» (στην εφημερίδα «Εποχή»). Ισχύει; Εν μέρει. Οντως ο χώρος της ριζοσπαστικής Αριστεράς δεν έχει υιοθετήσει μοντέλα προσωποπαγών κομμάτων. Ομως αυτός ο χώρος ποτέ δεν ήταν πλειοψηφικός ούτε στην Αριστερά ούτε πολύ περισσότερο στην κοινωνία.
Σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κόμμα εξουσίας και πολυσυλλεκτικό. Για να παραμείνει κόμμα εξουσίας πρέπει να παραμείνει πολυσυλλεκτικό. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι ποιο μοντέλο θα κρατήσει συμπαγή αυτή τη σχέση. Σίγουρα στον σημερινό ΣΥΡΙΖΑ δεν θέλουν να επιστρέψουν σ’ ένα κόμμα-άθροισμα φραξιών, όπως ήταν μέχρι τη διάσπαση του 2015.
Τέτοιου τύπου κόμματα μπορεί να πετυχαίνουν νίκες σε περιόδους κρίσης, όπου παρατηρείται μεγάλη κοινωνική κινητικότητα, δυσκολεύονται όμως όταν αναλαμβάνουν να διαχειριστούν τις κρατικές υποθέσεις. Δεν θέλουν (ούτε ο πρόεδρός του ούτε τα κορυφαία στελέχη του) να γίνει ο ΣΥΡΙΖΑ αρχηγικό κόμμα όπου ο επικεφαλής θα είναι το δεσπόζον σημείο αναφοράς στελεχών, μελών και ψηφοφόρων. Φοβούνται πολλοί ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να μετεξελιχθεί σ’ ένα κόμμα-χυλό όπως ήταν το ΠΑΣΟΚ την εποχή της παντοδυναμίας του, όπου έβρισκε στέγη κάθε καρυδιάς καρύδι.
Τα πολυσυλλεκτικά κόμματα όντως διατρέχουν αυτόν τον κίνδυνο. Για να τον αντιμετωπίσουν απαιτούνται σαφείς ιδεολογικές συντεταγμένες, συγκεκριμένες ταξικές αναφορές, αιρετά και ανακλητά καθοδηγητικά όργανα που θα συνεδριάζουν συχνά και κυρίως συμμετοχή των μελών στη διαμόρφωση της γραμμής. Κι αυτό το μοντέλο μπορεί να το υπηρετήσει ένας ηγέτης που δεν πάσχει από σύνδρομο ανασφάλειας.
- το κείμενο του Τ. Παππά είναι από την Εφημερίδα των Συντακτών (20.6.2020)