Η τηλεργασία ως μέσο «απορρύθμισης»

του Διονύση Τεμπονέρα*

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ της πανδημικής κρίσης οι ανατροπές στις εργασιακές σχέσεις πήραν τη μορφή «χιονοστιβάδας». Αναστολές συμβάσεων εργασίας, «ευέλικτες» μορφές απασχόλησης (εκ περιτροπής εργασία), μετατροπές συμβάσεων από πλήρους σε μερικής απασχόλησης, καταστρατήγηση των ωραρίων απασχόλησης με τις «πλάτες» της κυβέρνησης, τηλεργασία κ.λπ..

Σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του αρμόδιου υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Γ. Βρούτση, τα έκτακτα και επείγοντα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση, κυρίως με ΠΝΠ, μετά το τέλος της υγειονομικής κρίσης θα αρθούν πλήρως.

Ακόμα και αν φανεί κανείς καλοπροαίρετος και πιστέψει τις εν λόγω δεσμεύσεις, ο κορονοϊος φαίνεται ότι δημιουργεί μια νέα αναδιάρθρωση-απορρύθμιση στις εργασιακές σχέσεις περισσότερο μόνιμου χαρακτήρα.

Ο ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ της εξέλιξης αυτής δεν είναι άλλος από την τηλεργασία, που συνεχώς κερδίζει έδαφος. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι εδώ και ημέρες ο ΣΕΒ εξέδωσε οδηγό εφαρμογής της τηλεργασίας προς τα μέλη του, παρακινώντας τα να κάνουν γενικευμένη χρήση της νέας μορφής διευθέτησης του χώρου εργασίας. Ούτε άλλωστε είναι τυχαία η αρθρογραφία υπέρ της τηλεργασίας του αντιπροέδρου του ΣΕΒ τις προηγούμενες ημέρες με τίτλο «Τα πλεονεκτήματα της τηλεργασίας».

Ας δούμε όμως τα δεδομένα, όχι με αφοριστική διάθεση, αλλά εντοπίζοντας τη βασική προβληματική γύρω από το θέμα. Παρότι αρκετές επιχειρήσεις εφαρμόζουν ήδη την τηλεργασία, η μορφή αυτή οργάνωσης εργασίας δεν είναι αρκετά εκτεταμένη και, σύμφωνα με την έρευνα του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO), οι τακτικά τηλεργαζόμενοι αποτελούν το 8,3% του συνόλου των μισθωτών στην Ε.Ε. Αντιστοίχως η Ελλάδα με 5% βρίσκεται μόλις στη 18η θέση.

Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ υπέρ της τηλεργασίας είναι λίγο πολύ γνωστή: χαμηλό κόστος εργασίας, αφού πολλές εφαρμογές είναι ανοιχτές(δωρεάν), αύξηση παραγωγικότητας, προσέλκυση νεότερης ηλικίας εργαζομένων, πρόσβαση για τους ΑμεΑ, τις νέες μητέρες, όσους ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές κ.λπ. Ακόμα όσοι τάσσονται υπέρ της τηλεργασίας τονίζουν τη θετική επίδραση στο περιβάλλον εξαιτίας του περιορισμού των μετακινήσεων(κυκλοφοριακό) και άλλα πολλά.

Μία από τις πρώτες ενέργειες της κυβέρνησης όταν ξέσπασε η κρίση τον περασμένο Μάρτιο ήταν, με την από 11.3.2020 ΠΝΠ, να δώσει μονομερώς τη δυνατότητα στον εργοδότη «να καθορίζει ότι η εργασία που παρέχεται από τον εργαζόμενο στον προβλεπόμενο από την ατομική σύμβαση τόπο εργασίας, θα πραγματοποιείται με το σύστημα της εξ αποστάσεως εργασίας». Με το προηγούμενο πλαίσιο προβλεπόταν η συγκεκριμένη δυνατότητα έχοντας οικειοθελή χαρακτήρα και αποτελούσε προϊόν αμοιβαίας συμφωνίας εργαζόμενου και εργοδότη.

Στοιχηματίζουμε ότι η συγκεκριμένη ρύθμιση είναι μία από αυτές που θα διατηρηθούν και για το διάστημα μετά την κρίση, καθώς ο κορονοϊος είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αλλάξει το μοντέλο εργασίας όπως το γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.

ΕΙΝΑΙ ΒΑΣΙΜΟΙ όμως οι φόβοι που διατυπώνονται και ποια είναι τα μειονεκτήματα της τηλεργασίας;

• 1. Αρχικά η εμπειρία έχει δείξει ότι η τηλεργασία προκαλεί αποκλεισμό ορισμένων τηλεργαζόμενων από την προστασία του εργατικού δικαίου με τη σύναψη συμβάσεων ανεξάρτητης εργασίας, που υποκρύπτουν εξαρτημένη εργασία (μπλοκάκια).
• 2. Υπάρχει σαφής κίνδυνος καταστρατήγησης ορισμένων ασφαλιστικών και εργασιακών δικαιωμάτων. Ο έλεγχος του ΣΕΠΕ και του e-ΕΦΚΑ είναι αδύνατος λόγω της προστασίας της οικογενειακής στέγης, ενώ τα ωράρια-υπερωρίες, οι όροι υγιεινής και ασφάλειας, οι άδειες κ.λπ. είναι πρακτικά αδύνατο να αποτελέσουν αντικείμενο ελέγχου από τις αρμόδιες αρχές.
• 3. Προκαλείται απομόνωση των εργαζομένων και αποξένωση από τη συνδικαλιστική δράση.
• 4. Δημιουργείται σύγχυση στους τηλεργαζόμενους καθώς δεν διαχωρίζεται η επαγγελματική από την ιδιωτική ζωή. Τα όρια μεταξύ ελεύθερου χρόνου και δουλειάς γίνονται δυσδιάκριτα, ενώ επηρεάζεται άμεσα και η οικογενειακή ζωή του τηλεργαζομένου.
• 5. Ο εργαζόμενος καθίσταται δέσμιος στην υπηρεσία του εργοδότη σε διαρκή βάση, δεδομένης της δυνατότητας παροχής εργασίας και σε μη εργάσιμες ημέρες και ώρες.
• 6. Αδειες ασθενείας, κύησης, άδεια αναψυχής, αργίες κ.λπ. τίθενται υπό αμφισβήτηση, αφού ο τηλεργαζόμενος με ένα τερματικό στο χέρι (Η/Υ ή κινητό τηλέφωνο) είναι πάντα σε ετοιμότητα.
• 7. Η επαγγελματική εξέλιξη δυσχεραίνεται, ενώ ο εργαζόμενος είναι υποχρεωμένος να παρακολουθεί και όλες τις τεχνολογικές εξελίξεις και να προσαρμόζεται στον ανταγωνισμό της αγοράς.
• 8. Ενώ ο νόμος προβλέπει ότι ο εξοπλισμός για την τηλεργασία αλλά και οι συνεπαγόμενες δαπάνες βαρύνουν τον εργοδότη, στην πράξη το κόστος συνήθως το επωμίζεται ο εργαζόμενος. Αλήθεια πόσα, για παράδειγμα, φροντιστήρια ή ιδιωτικά εκπαιδευτήρια θεωρεί κανείς ότι θα πληρώσουν το ρεύμα που καταναλώνουν οι υπολογιστές των τηλε- εκπαιδευτών την περίοδο που διανύουμε για τη διενέργεια των τηλε-μαθημάτων;

ΑΛΛΑ ΚΑΙ για τις επιχειρήσεις τα πράγματα δεν είναι «ρόδινα».

• 1. Το κόστος εκκίνησης και λειτουργίας των εφαρμογών της τηλεργασίας είναι υψηλό και προϋποθέτει εκπαίδευση των εργαζομένων και των προϊσταμένων τους, τη δημιουργία εταιρικής πολιτικής, την τεχνολογική υποδομή, την οργανωτική αναδιάρθρωση καθώς και την αξιολόγηση.
• 2. Δημιουργούνται δυσκολίες στον συντονισμό και την επίβλεψη της εργασίας από τους προϊστάμενους εξαίτιας της διάσπασης του ενιαίου εργατικού χώρου, που αποδυναμώνει τον άμεσο έλεγχο.
• 3. Προκύπτει αυξημένο κόστος για τον έλεγχο των προσωπικών δεδομένων και τη δημιουργία αντιγράφων ασφαλείας.
• 4. Τέλος, απουσιάζει η ανθρώπινη διαδραστική επαφή που στοιχίζει σε ποιότητα, πρωτοτυπία και δημιουργικότητα, ενώ προκαλείται συχνά υποβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών.

ΧΩΡΙΣ ΔΙΑΘΕΣΗ «δαιμονοποίησης», στην εποχή μάλιστα της «4ης βιομηχανικής επανάστασης», η τηλεργασία μπορεί να βρει εφαρμογή σε αρκετούς τομείς της παραγωγικής δραστηριότητας. Το προηγούμενο πλαίσιο, παρά τα προβλήματα στην εφαρμογή, προέβλεπε την ίση μεταχείριση των τηλεργαζομένων με τους κοινούς εργαζόμενους, τον σεβασμό της υγείας και της προσωπικής ζωής τους, τον σεβασμό των όρων εργασίας σε σχέση με τα ωράρια, τις άδειες, τις υπερωρίες κ.λπ.

Αυτό που δημιουργεί όμως στην παρούσα φάση περισσότερα προβλήματα είναι η έλλειψη εργοδοτικής κουλτούρας που, σε συνθήκες εντατικοποίησης της εργασίας και έντονου ανταγωνισμού επιβίωσης για τις επιχειρήσεις, είναι βέβαιο ότι θα λειτουργήσει με όρους «συμπίεσης κόστους και δικαιωμάτων». Διερωτόταν πρόσφατα ένας επιχειρηματίας που έκανε χρήση της τηλεργασίας: «Αφού δουλεύει από το σπίτι (ο εργαζόμενος) και δεν έχει έξοδα μετακίνησης, δεν θα πρέπει να του μειώσω και τον μισθό;»

ΔΥΣΤΥΧΩΣ η χρήση του μέτρου σε συνθήκες κρίσης είναι βέβαιο ότι θα λειτουργήσει κυρίως εις βάρος των εργαζομένων περιστέλλοντας δικαιώματα και ελευθερίες. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη επαναφοράς του προηγούμενου πλαισίου, κατά το οποίο η χρήση της τηλεργασίας θα γίνεται μόνο κατόπιν ειλικρινούς συμφωνίας εργοδότη και εργαζομένου, συμφωνία που θα πρέπει κατά την άποψή μας προληπτικά να υπόκειται και στον έλεγχο των κρατικών αρχών.

* ο Δ. Τεμπονέρας είναι Δικηγόρος - Εργατολόγος κια το άρθρο του είναι από την ΕφΣυν