«Νησιωτικότητα», μια έννοια η οποία περιλαμβάνεται σε ευρωπαϊκά κείμενα και διακηρύξεις περισσότερο από μία εικοσαετία. Εν τούτοις, απέκτησε ουσιαστικό περιεχόμενο ως πλαίσιο υλοποίησης οριζόντιων δημόσιων πολιτικών στην Ελλάδα σχετικά πρόσφατα, με αποκορύφωμα τη θέσπιση και υλοποίηση μέτρων όπως το μεταφορικό ισοδύναμο από την.. προηγούμενη κυβέρνηση.
Ακαδημαϊκά ο όρος περιγράφει ένα σύνολο χαρακτηριστικών που αφορούν τα νησιά και σχηματοποιούν όλες τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νησιώτες στην καθημερινότητά τους. Ο αγγλικός όρος που κυριαρχούσε μέχρι πολύ πρόσφατα –inslularity– ταυτιζόταν πλήρως με την έννοια της «απομόνωσης», βασικό χαρακτηριστικό της νησιωτικότητας.
Σε όποιο πλαίσιο και να εξετάσει κανείς τη νησιωτικότητα –ακαδημαϊκό, κοινωνικό, ιστορικό–, η σχέση της με την απόσταση και την περιφερειακότητα είναι δεδομένη. Η απομονωμένη κατάσταση στην οποία βρίσκονται τα νησιά παρομοιάζεται συχνά μάλιστα και με «εξορία». Ειδικά κατά τους χειμερινούς μήνες, όπου τα νησιά δεν έχουν ακόμα «εξωτικοποιηθεί», ώστε να μετατραπούν σε γρανάζια της ατμομηχανής της ελληνικής οικονομίας, δηλαδή του τουρισμού, η νησιωτικότητα και η απομόνωση είναι το ένα και το αυτό.
Τα προβλήματα και οι προκλήσεις όμως που συνδέονται με τη νησιωτικότητα δεν προκύπτουν μόνο από την ίδια τη γεωγραφική θέση των νησιών, την απόστασή τους από την ηπειρωτική χώρα, το μέγεθος, τη διοικητική αυτονομία, το πλήθος των κατοίκων και την οικονομική δραστηριότητά τους, αλλά και από τον ίδιο τον τρόπο που οι ομάδες ενδιαφερόντων (κάτοικοι, τουρίστες, επιχειρηματίες κ.λπ.) αλλά κυρίως το κράτος και η εκάστοτε κυβέρνηση αντιμετωπίζουν τη νησιωτικότητα και κατ’ επέκταση τους νησιώτες.
«Αγονη η αντίδραση των νησιωτών», δήλωσε ο πρωθυπουργός της χώρας, Κυριάκος Μητσοτάκης, περίοδο που τα νησιά του Βορείου Αιγαίου έχουν μετατραπεί σε σύγχρονα χαρακώματα εξαιτίας της κλιμάκωσης των προσφυγικών ροών αλλά και της αδυναμίας διαχείρισης αυτής της κλιμάκωσης.
Και εδώ έρχεται να προστεθεί μία ακόμα ανάγνωση για το πώς η παρούσα κυβέρνηση αντιμετωπίζει τη νησιωτικότητα, καθώς ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα θα έπρεπε να επιδείξει ο ίδιος ο πρωθυπουργός αποφεύγοντας να χρησιμοποιεί το επίθετο «άγονος», απευθυνόμενος σε ανθρώπους για τους οποίους φράσεις όπως «άγονη γραμμή» είναι συνυφασμένες με την καθημερινότητα και τη μεγαλύτερη –ίσως– πρόκληση που προκύπτει από τη νησιωτικότητα, αυτήν του αποκλεισμού και της ελεύθερης και απρόσκοπτης μετακίνησης.
Επομένως, η χρήση της λέξης αυτής δεν είναι μία ακόμα αστοχία ενός λογογράφου πολιτικού προσώπου, αλλά προσβάλλει βαθύτατα το κοινό στο οποίο πρωτίστως απευθύνεται.
Αναδεικνύει επίσης ότι όχι μόνο η παρούσα κυβέρνηση δεν φαίνεται ώς τώρα να κατανοεί τι ουσιαστικά είναι η νησιωτικότητα και ποιο πλαίσιο οριζόντιων εφαρμόσιμων πολιτικών απαιτείται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για τη διαχείριση αυτής, αλλά ότι ούτε επιδερμικά δεν είναι σε θέση να κρατήσει τα προσχήματα με τη χρήση κατάλληλης απεύθυνσης στους κατοίκους νησιωτικών περιοχών.
Ψιλά γράμματα, θα μπορούσε να πει κανείς, αλλά εκεί πολλές φορές κρύβονται ουσιώδεις λεπτομέρειες.
*Η Αγγελική Μητροπούλου είναι υποψήφια διδάκτορας στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου / το κείμενό της είναι από την ΕφΣυν (05.02.2020)
