Ο πολιτικός χρόνος, το θάρρος του να ζεις και να πεθαίνεις μαζί του, η συνείδηση του ιστορικού παρόντος πριν αυτό γίνει Ιστορία
Γράφει ο Νίκος Τσαγκρής
Στο κατώφλι του 2020 συζητούσα μ’ έναν Αργεντινό φιλόσοφο για το θέμα του χρόνου κι εκείνος είπε: «Σ’ αυτόν τον τομέα έχουμε κάνει σημαντική πρόοδο τα τελευταία εκατό χρόνια». Τότε σκέφτηκα ότι, αν τον είχα ρωτήσει κάτι σχετικά με τον χώρο, σίγουρα θα έλεγε: «Σ’ αυτόν τον τομέα έχουμε κάνει σημαντική πρόοδο τα τελευταία εκατό μέτρα».*
Αλλά η σχέση του ανθρώπου με τον χρόνο και το χώρο, όπως και η σχέση του δεύτερου με τον τρίτο καθώς και με τον..
εαυτό του, δεν είναι ανέκδοτο: στους ψηφιακούς καιρούς μας ο χρόνος γίνεται όλο και πιο γρήγορος, πιο πυκνός, πιο πολυδιάστατος. Ο πολιτικός χρόνος ακόμα περισσότερο, πράγμα που κάνει βασανιστική, για πολλούς ακατόρθωτη, τη συμβίωση μαζί του.
Ωστόσο «πρέπει να ζεις με τον χρόνο και να πεθαίνεις μαζί του ή να παραιτηθείς απ' αυτόν για χάρη της αιώνιας ζωής» μας ορμηνεύει, από τα βάθη του 20ου αιώνα, ο φίλος μας ο Αλμπέρ Καμύ. Είναι μια απ’ τις βασικές φιλοσοφικές αρχές του, που σήμερα φαντάζει ως αναγκαία συνθήκη, ο εξέχων νόμος του παρόντος· αν όχι για τους πολίτες, για τους πολιτικούς ηγέτες και τα κόμματά των οποίων ηγούνται. Την Αριστερά του 21ου αιώνα κυρίως: να ζει με τον χρόνο και να πεθαίνει μαζί του∙ αν, βέβαια, επιθυμεί να ζει πολιτικά, να παίζει καθοριστικό ρόλο στο προτσές της Ιστορίας, που λέγαμε κάποτε... Αν όχι, ας παραιτηθεί από τον χρόνο προς χάριν μιας αιώνιας ζωής στον κόσμο του φανταστικού: όπως έκανε μια αιωνιότητα το ΚΚΕ. Και μια μέρα του 2015 μ.Χ. κάτι συριζαίικα παλικάρια...
Επί της (πολιτικής) ουσίας, δεν είναι ο χρόνος, αλλά η μνήμη του, η μνήμη του χρόνου. Ο πολιτικός και, εν συνεχεία, κυβερνητικός χρονισμός, που δεν είναι παρά η συνείδηση του ιστορικού παρόντος πριν αυτό γίνει Ιστορία: το κατόρθωμα του «να ζεις με τον χρόνο», όπως μόνο ο Αλέξης Τσίπρας με τον ΣΥΡΙΖΑ -ανάμεσα στους πολιτικούς της ελληνικής και της ευρωπαϊκής Αριστεράς- πέτυχε.
Τέτοιοι «χρονισμοί», σε μια εποχή που ο πολιτικός χρόνος πυκνώνει ραγδαία, όλο και πιο σπάνια επιτυγχάνονται από τους πολιτικούς, όλο και πιο δύσκολα επιχειρούνται απ’ τους πολίτες, με αποτέλεσμα πολιτικές και κοινωνικές αβελτηρίες, αναχρονισμούς, καθυστερήσεις, αποπροσανατολισμούς, κενά πολιτικής και ιστορικής μνήμης, φαινόμενα συλλογικής, εθνικής, πολλές φορές, αμνησίας, μαύρες τρύπες πολιτικής μνήμης, άλματα στον χρόνο...
Όπως το χρονικό άλμα από τις εκλογές του Γενάρη του 2015 σε εκείνες του Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου, που, ενώ μοιάζει -και είναι- εξωφρενικό, επαναλαμβάνεται συνειδητά ή ασυνείδητα από πολιτικούς και δημοσιογράφους κάθε πολιτικής προέλευσης και απόχρωσης. Και στοιχειώνει την «πρώτη φορά Αριστερά», σημαδεύοντας (ποιον άλλον;) τον Αλέξη Τσίπρα.
Μια επτάμηνη χρονική αλχημεία ενός κόσμου που, σκόπιμα ή άσκοπα, «ξεχνά» ότι, μετά τον συμβιβασμό του Τσίπρα προκειμένου να αποφευχθεί το Grexit, έγιναν εκλογές και ότι η επιλογή του (ο συμβιβασμός, η υπογραφή του τρίτου Μνημονίου, η προεκλογικά δεδηλωμένη διάθεση εφαρμογής του συγκεκριμένου Μνημονίου με συγκεκριμένο τρόπο και συγκεκριμένες παράλληλες προοδευτικές μεταρρυθμίσεις και εφαρμογές) επιβραβεύτηκε από την πλειονότητα του εκλογικού σώματος με την επανεκλογή του...
Είναι αυτός ένας κόσμος ασυνειδησίας και αμνημοσύνης ή ένας κόσμος που δεν αντέχει να «ζει με τον χρόνο και να πεθαίνει μαζί του», που έχει παραιτηθεί απ' τον χρόνο προς χάριν της «αιώνιας ζωής»; Πιθανόν και τα δύο, ή τίποτε απ’ τα δύο, ωστόσο είναι ένας κόσμος εκτός πραγματικότητας και γι’ αυτό εκτός χρόνου.
Σ’ αυτόν τον κόσμο οφείλεται, εν πολλοίς, η αίσθηση ότι το 2020 μπαίνει στον ελληνικό χωρόχρονο σαν το βέλος του Νίτσε,** που ξαφνικά μένει ακίνητο στον αέρα∙ κι αμέσως μετά οπισθοδρομεί, ακριβώς όπως η κυβέρνηση Μητσοτάκη όταν διαδέχτηκε την κυβέρνηση Τσίπρα: γκρεμίζοντας κάθε προοδευτική μεταρρύθμιση -ακόμα και την ίδια την έξοδο απ’ τα Μνημόνια, δρομολογώντας το πισωγύρισμα της χώρας στη χωρόχρονο μιας κάποιας νεοφιλελεύθερης... κανονικότητας∙ αυτού του γεωπολιτικού vertigo που μαστίζει τον κόσμο του 21ου αιώνα και τον κλοτσάει όλο και πιο πίσω στον χρόνο...
Επιστροφή στο μέλλον, με ηγεμονία των δυνάμεων του καλού, είναι η ευχή και η απάντηση και, αναμφισβήτητα, οι κοσμικές δυνάμεις του καλού είναι οι δυνάμεις που κινούνται προς τα μπρος, οι προοδευτικές δυνάμεις: οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που ζουν με τον χρόνο...
Στο κατώφλι του 2020 συζητούσα μ’ έναν Αργεντινό φιλόσοφο για το θέμα του χρόνου κι εκείνος είπε: «Σ’ αυτόν τον τομέα έχουμε κάνει σημαντική πρόοδο τα τελευταία εκατό χρόνια». Τότε σκέφτηκα ότι, αν τον είχα ρωτήσει κάτι σχετικά με τον χώρο, σίγουρα θα έλεγε: «Σ’ αυτόν τον τομέα έχουμε κάνει σημαντική πρόοδο τα τελευταία εκατό μέτρα».*
Αλλά η σχέση του ανθρώπου με τον χρόνο και το χώρο, όπως και η σχέση του δεύτερου με τον τρίτο καθώς και με τον..
εαυτό του, δεν είναι ανέκδοτο: στους ψηφιακούς καιρούς μας ο χρόνος γίνεται όλο και πιο γρήγορος, πιο πυκνός, πιο πολυδιάστατος. Ο πολιτικός χρόνος ακόμα περισσότερο, πράγμα που κάνει βασανιστική, για πολλούς ακατόρθωτη, τη συμβίωση μαζί του.
Ωστόσο «πρέπει να ζεις με τον χρόνο και να πεθαίνεις μαζί του ή να παραιτηθείς απ' αυτόν για χάρη της αιώνιας ζωής» μας ορμηνεύει, από τα βάθη του 20ου αιώνα, ο φίλος μας ο Αλμπέρ Καμύ. Είναι μια απ’ τις βασικές φιλοσοφικές αρχές του, που σήμερα φαντάζει ως αναγκαία συνθήκη, ο εξέχων νόμος του παρόντος· αν όχι για τους πολίτες, για τους πολιτικούς ηγέτες και τα κόμματά των οποίων ηγούνται. Την Αριστερά του 21ου αιώνα κυρίως: να ζει με τον χρόνο και να πεθαίνει μαζί του∙ αν, βέβαια, επιθυμεί να ζει πολιτικά, να παίζει καθοριστικό ρόλο στο προτσές της Ιστορίας, που λέγαμε κάποτε... Αν όχι, ας παραιτηθεί από τον χρόνο προς χάριν μιας αιώνιας ζωής στον κόσμο του φανταστικού: όπως έκανε μια αιωνιότητα το ΚΚΕ. Και μια μέρα του 2015 μ.Χ. κάτι συριζαίικα παλικάρια...
Επί της (πολιτικής) ουσίας, δεν είναι ο χρόνος, αλλά η μνήμη του, η μνήμη του χρόνου. Ο πολιτικός και, εν συνεχεία, κυβερνητικός χρονισμός, που δεν είναι παρά η συνείδηση του ιστορικού παρόντος πριν αυτό γίνει Ιστορία: το κατόρθωμα του «να ζεις με τον χρόνο», όπως μόνο ο Αλέξης Τσίπρας με τον ΣΥΡΙΖΑ -ανάμεσα στους πολιτικούς της ελληνικής και της ευρωπαϊκής Αριστεράς- πέτυχε.
Τέτοιοι «χρονισμοί», σε μια εποχή που ο πολιτικός χρόνος πυκνώνει ραγδαία, όλο και πιο σπάνια επιτυγχάνονται από τους πολιτικούς, όλο και πιο δύσκολα επιχειρούνται απ’ τους πολίτες, με αποτέλεσμα πολιτικές και κοινωνικές αβελτηρίες, αναχρονισμούς, καθυστερήσεις, αποπροσανατολισμούς, κενά πολιτικής και ιστορικής μνήμης, φαινόμενα συλλογικής, εθνικής, πολλές φορές, αμνησίας, μαύρες τρύπες πολιτικής μνήμης, άλματα στον χρόνο...
Όπως το χρονικό άλμα από τις εκλογές του Γενάρη του 2015 σε εκείνες του Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου, που, ενώ μοιάζει -και είναι- εξωφρενικό, επαναλαμβάνεται συνειδητά ή ασυνείδητα από πολιτικούς και δημοσιογράφους κάθε πολιτικής προέλευσης και απόχρωσης. Και στοιχειώνει την «πρώτη φορά Αριστερά», σημαδεύοντας (ποιον άλλον;) τον Αλέξη Τσίπρα.
Μια επτάμηνη χρονική αλχημεία ενός κόσμου που, σκόπιμα ή άσκοπα, «ξεχνά» ότι, μετά τον συμβιβασμό του Τσίπρα προκειμένου να αποφευχθεί το Grexit, έγιναν εκλογές και ότι η επιλογή του (ο συμβιβασμός, η υπογραφή του τρίτου Μνημονίου, η προεκλογικά δεδηλωμένη διάθεση εφαρμογής του συγκεκριμένου Μνημονίου με συγκεκριμένο τρόπο και συγκεκριμένες παράλληλες προοδευτικές μεταρρυθμίσεις και εφαρμογές) επιβραβεύτηκε από την πλειονότητα του εκλογικού σώματος με την επανεκλογή του...
Είναι αυτός ένας κόσμος ασυνειδησίας και αμνημοσύνης ή ένας κόσμος που δεν αντέχει να «ζει με τον χρόνο και να πεθαίνει μαζί του», που έχει παραιτηθεί απ' τον χρόνο προς χάριν της «αιώνιας ζωής»; Πιθανόν και τα δύο, ή τίποτε απ’ τα δύο, ωστόσο είναι ένας κόσμος εκτός πραγματικότητας και γι’ αυτό εκτός χρόνου.
Σ’ αυτόν τον κόσμο οφείλεται, εν πολλοίς, η αίσθηση ότι το 2020 μπαίνει στον ελληνικό χωρόχρονο σαν το βέλος του Νίτσε,** που ξαφνικά μένει ακίνητο στον αέρα∙ κι αμέσως μετά οπισθοδρομεί, ακριβώς όπως η κυβέρνηση Μητσοτάκη όταν διαδέχτηκε την κυβέρνηση Τσίπρα: γκρεμίζοντας κάθε προοδευτική μεταρρύθμιση -ακόμα και την ίδια την έξοδο απ’ τα Μνημόνια, δρομολογώντας το πισωγύρισμα της χώρας στη χωρόχρονο μιας κάποιας νεοφιλελεύθερης... κανονικότητας∙ αυτού του γεωπολιτικού vertigo που μαστίζει τον κόσμο του 21ου αιώνα και τον κλοτσάει όλο και πιο πίσω στον χρόνο...
Επιστροφή στο μέλλον, με ηγεμονία των δυνάμεων του καλού, είναι η ευχή και η απάντηση και, αναμφισβήτητα, οι κοσμικές δυνάμεις του καλού είναι οι δυνάμεις που κινούνται προς τα μπρος, οι προοδευτικές δυνάμεις: οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που ζουν με τον χρόνο...
* Παράφραση ενός «ανέκδοτου» του Χόρχε Λουίς Μπόρχες
** Από μια αλληγορία του για την “ταχύτητα” του χρόνου
- το κείμενο του Ν. Τσαγκρή είναι από την Αυγή της Κυριακής (29.12.2019)