Kαφενείο οι Εξόριστοι

Διαβάζουμε: «Καφενείο του Αρη Βελουχιώτη στη Γαύδο, πού φτάσαμε, τι κατάντια, τι ντροπή!» Αλήθεια, τι έχετε με το καφενείο· ξέρω ότι ήταν και είναι ένας τόπος συνάντησης όλων. Τα καφενεία έγιναν κόκκινα, μπλε, πράσινα, χώροι πολιτικής αντιπαράθεσης, κοινωνικών εργασιών, πολιτιστικών εκδηλώσεων. Τα μπουλούκια εκεί έπαιζαν την Γκόλφω και το θέατρο.. είχε τον χώρο του σε όλη την επικράτεια. Πού είσαι, Χρέλια, να τους δεις, με το βιβλίο σου για τα μπουλούκια.

Το καφενείο διάλεξε και ο Αγγελόπουλος στον «Θίασο», το μπουλούκι δηλαδή, να δέσει την Γκόλφω με τον μύθο των Ατρειδών για να μιλήσει με εικόνες για τη νεότερη ιστορία του τόπου.

Βλέπω έναν υποδόριο συντηρητισμό να δηλητηριάζει τη σκέψη αυτών που αναφέρουν το όνομα του Αρη. Θα θυμίσω αυτούς τους στίχους για τον χαμό του Αρη: «Σήκω, βρε Αρη, να μας δεις, ξύπνα, βρε καπετάνιε, και πάρε πάλι τ' άρματα».

Δεύτερο ζήτημα, η ακρωτηριασμένη μνήμη. Η Γαύδος ως τόπος εξορίας δέχτηκε πολλούς με ανήσυχη συνείδηση. Εξορίστηκαν με δικαστικές αποφάσεις κομμουνιστές όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων, μέλη του ΚΚΕ, αρχειομαρξιστές, αναρχικοί, ριζοσπάστες.

Το σπίτι του Αρη για μας είναι σπίτι των Εξόριστων που έγινε καφενείο. Το σπίτι του Παντελή Πουλιόπουλου (αρχειομαρξιστής) στα Γαλανά Γαύδου έγινε μαντρί, ουσιαστικά ένα ερείπιο που το κατοικούν αίγες. Εμεινε μόνο η ελιά να το σκεπάζει ελαφρώς και οι άνεμοι που αποτύπωσαν την ορμή τους στον γερμένο κορμό, αφήνοντας τη μορφή τους πάνω της.

Το κομμένο κεφάλι του Αρη –η μιζέρια, ή ούτε νερό στο σκυλί, που από κει κρατιέται μια χώρα όπως έχει τραγουδηθεί– το απεικονίζει στους φανοστάτες των Τρικάλων ο Αγγελόπουλος. Ομως ο αρχειομαρξιστής Παντελής Πουλιόπουλος, κρατούμενος στην κατοχή στη Θήβα, εκτελείται από έναν Ιταλό φασίστα. Η εκτέλεση του Πουλιόπουλου έχει ξεχαστεί, έπρεπε να διδάσκεται παντού για να δείχνει τη δύναμη του ανθρώπινου λόγου. Απευθυνόμενος στα ιταλικά στο εκτελεστικό απόσπασμα, με τις προτεταμένες κάννες έτοιμες για το πυρ, λέει ότι ο πόλεμος είναι μια κρεατομηχανή για όλους, το εκτελεστικό απόσπασμα μαγεμένο από τον λόγο του κατεβάζει τα όπλα και ο επικεφαλής κοκορόφτερος φασίστας τον εκτελεί με το πιστόλι του.

Αναφέρω όλα αυτά για τη μνήμη και την ιστορία και όχι για τους ιδιοκτήτες της Ιστορίας, που το 1989 έκαψαν τους φακέλους της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας πραγματώνοντας, ένα πολιτιστικό ολοκαύτωμα για να βγουν όλοι λευκές περιστερές.

Για το σπίτι των εξόριστων γυναικών στη Γαύδο ούτε κουβέντα. Εκεί ήταν αριστερές, κομμουνίστριες, πόρνες, όλες για διαπαιδαγώγηση. Βέβαια τη μια κατηγορία των γυναικών ούτε η Αριστερά την υπερασπίστηκε ποτέ.

Λίγα λόγια για το κτίριο που παραμένει όρθιο από το 1933 παρά τις αντίξοες συνθήκες, τις πολιτικές θύελλες, τους βοριάδες και τις σοροκάδες.

Το 1933 η ομάδα των κρατουμένων στο Σαρακήνικο ζούσε σε καλύβες και σπηλιές και για να βελτιώσει τις δύσκολες συνθήκες αποφάσισε να χτίσει αυτό το κτίριο. Φαντάζεστε! Φυλακισμένοι, εξόριστοι να χτίζουν τις φυλακές τους! Επρεπε όμως να επιβιώσουν. Δύο εκπρόσωποι των κρατουμένων, ένας δικηγόρος, ο Αντρέας Τζήμας, και ο Αθανάσιος Κλάρας συντάσσουν το συμφωνητικό ενοικίασης του χώρου για δέκα χρόνια και το κτίριο που έχτισαν να επιστραφεί σε αυτούς. Ο Τζήμας έλεγε: «Παιδιά, σε δέκα χρόνια θα είμαστε ελεύθεροι» – δεν έπεσε και πολύ έξω. Το συμφωνητικό αυτό υφίσταται.

Μετά τους εξορίστους, το κτίριο κατοικήθηκε από τους ιδιοκτήτες, την οικογένεια Καρυδάκη, και συνέχισε να ζει και να συντηρείται σε αντίθεση με τα άλλα κτίρια των γυναικών και των αρχειομαρξιστών εξόριστων που εγκαταλείφθηκαν και γκρεμίστηκαν. Η συντήρηση ενός τέτοιου κτιρίου στη Γαύδο δεν είναι εύκολη υπόθεση. Κάθε χρόνο η αργιλώδης σκεπή θέλει συντήρηση λόγω του αέρα και της βροχής. Οι ιδιοκτήτες, για λόγους επιβίωσης, φύγανε για τα Χανιά και το κτίριο άρχισε να καταρρέει. Χρέος μας ήταν να βρεθεί τρόπος να κρατηθεί όρθιο και η μνήμη να μη γίνει ερείπια.

Τα τελευταία χρόνια που έμεινε κλειστό κόντεψε να καταρρεύσει. Με πρωτοβουλία παραθεριστών και του ιδιοκτήτη, το κτίριο ξαναζωντάνεψε με τη μορφή καφενείου και χώρου πολιτισμού με μια μικρή δανειστική βιβλιοθήκη.

Διοργανώνονται ποιητικές βραδιές, μικρές συναυλίες, παρουσιάσεις βιβλίων, λευκωμάτων και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες που εξυπηρετούν τη συντήρηση του χώρου. Με αυτόν τον τρόπο, λοιπόν, το κτίριο παρέμεινε όρθιο, με μικροπαρεμβάσεις, στην πάροδο του χρόνου.

Στο καφενείον η Ελλάς, έχω έναν καφενέ, τον γέρο δάσκαλο ποιος τον θυμάται, τον ανεξύπνητο ύπνο κοιμάται, τον ξενυχτάνε δύο χωριανοί, οι νέοι σκόρπισαν στα καφενεία.

Σας υποσχόμαστε, λοιπόν, ότι θα κάνουμε μια μουσική βραδιά αφιερωμένη στα τραγούδια του καφενείου και αν μπορέσουμε θα παίξουμε και την Γκόλφω, όπως πάντα παιζόταν στα καφενεία αυτής της χώρας, και για να κλείσουμε γλυκά «Στο Λιβυκό φυσά ο Αύγουστος με δύο φεγγάρια φως»!

Ηλίας Τριανταφυλλόπουλος / Εκπαιδευτικός, 40 χρόνια μόνιμος παραθεριστής Γαύδου

- από την Εφημερίδα των Συντακτών