Παρακολουθώντας με άφατη φρίκη το βίντεο του άγριου ξυλοδαρμού μέχρι θανάτου του Ζακ Κωστόπουλου, θα μπορούσε κανείς να οδηγηθεί σε δυο βασικές διαπιστώσεις ακολουθώντας δυο διαφορετικά μονοπάτια σκέψης.
Η πρώτη διαπίστωση αφορά την κτηνωδία και τη λυσσαλέα μανία με την οποία οι δύο επιτέθηκαν στο νεαρό. Οι ενέργειες του..
Κωστόπουλου, όπως περιγράφηκαν πολλάκις στα κανάλια, αλλά και όπως δείχνει το βίντεο που τραβήχτηκε, δεν δικαιολογούν μια τέτοια αντίδραση. Φαίνεται να διακατέχονται από μένος και οργή δυσανάλογη της περίστασης. Όπως, μάλιστα μπορεί να διακρίνει κανείς ξεκάθαρα, ο νεαρός σέρνει τα πόδια του και παραπαίει, γεγονός που δείχνει ότι είναι σωματικά ανήμπορος, ενώ ταυτόχρονα είναι εγκλωβισμένος και παγιδευμένος σε χώρο από τον οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει.
Αντίθετα, οι δύο «νταήδες», περιτριγυρισμένοι από αρκετούς περαστικούς, έχουν την πρωτοβουλία
των κινήσεων και σαφώς δεν βρίσκονται σε άμυνα. Αντί να αναμένουν την άφιξη της αστυνομίας, παρεμποδίζοντας απλά το νεαρό να απομακρυνθεί, επέλεξαν την οδό της αυτοδικίας. Η βιαιότητα του λιντσαρίσματος ενός τραυματισμένου και σαφώς ανήμπορου ανθρώπινου όντος, υποδηλώνει άτομα θρασύδειλα με διαταραγμένο ψυχισμό και ψυχοπαθητικά στοιχεία. Το πόρισμα της νεκροψίας που αναμένεται, θα ρίξει περισσότερο φως στα αίτια του θανάτου, αλλά όποιο κι αν είναι το περιεχόμενο του η σημειολογία της πράξης παραμένει αναλλοίωτη.
Ωστόσο, πέρα από την προφανή αυτή διάσταση, υπάρχει μια άλλη παράμετρος που αφορά το συγκεντρωμένο πλήθος και τη στάση που κράτησε κατά το λιντσάρισμα.
Όπως φαίνεται από το διαθέσιμο βίντεο, οι παρευρισκόμενοι (πλην ενός) δεν έκαναν την παραμικρή κίνηση να σταματήσουν τις βιαιοπραγίες, αντίθετα παρακολουθούσαν απαθώς χωρίς να επέμβουν.
Η Κοινωνική Ψυχολογία έχει περιγράψει το φαινόμενο αυτό ως «επίδραση των
παρευρισκομένων» (the bystander effect) ή αλλιώς Σύνδρομο Genovese. Αναφέρεται στη στάση που κρατάνε οι παρευρισκόμενοι όταν μένουν αμέτοχοι και αρνούνται να βοηθήσουν σε μια επείγουσα κατάσταση, αν υπάρχουν και άλλα άτομα παρόντα.
Έχει, μάλιστα, παρατηρηθεί ότι όσο περισσότεροι άνθρωποι είναι παρόντες στο βίαιο περιστατικό, τόσο μικρότερη η πιθανότητα να αναλάβουν δράση και να σώσουν το άτομο που κινδυνεύει.
Το Σύνδρομο Genovese πήρε το όνομά του από την υπόθεση της δολοφονίας της νεαρής Kitty Genovese το 1964 στις ΗΠΑ, που συγκλόνισε τότε την αμερικάνικη κοινωνία. Η 28χρονη γυναίκα μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου και βιάστηκε έξω από το σπίτι της στη Νέα Υόρκη. Παρά τις εκκλήσεις της για βοήθεια κανένας από τους γείτονες δεν κάλεσε την αστυνομία και δεν παρενέβη για να τη σώσει.
Σίγουρα, ανάμεσα στις δυο περιπτώσεις υπάρχουν σαφείς διαφορές, αλλά υφίσταται δυστυχώς και μια σημαντική ομοιότητα: το γεγονός της αποτρόπαιης δολοφονίας ενός νέου ανθρώπου μπροστά στα μάτια του αμέτοχου πλήθους. Η στάση αυτή της «μη παρέμβασης», την οποία η επιστήμη της ψυχολογίας ερμηνεύει ως διάχυση ευθύνης σε τέτοιες περιπτώσεις, αποτελεί και το όνειδος μιας κοινωνίας που βρίσκεται σε παρακμή. Αν η ανάληψη προσωπικής ευθύνης και ενσυνείδητης δράσης
αποτελούν δείκτες της ωριμότητας και του επιπέδου συγκρότησης των πολιτών, τότε η υπόθεση Κωστόπουλου επιβεβαιώνει με τραγικό τρόπο τη γύμνια και την ηθική ένδεια μιας κοινωνίας που θέλει να αποκαλείται πολιτισμένη.
* η Ευγενία Τραγάκη είναι Ψυχολόγος
