ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΗ ΤΟΥ ‘68 ΣΤΟ 2018 - Οι νέοι τότε αμφισβήτησαν την
κοινωνία της κατανάλωσης και του θεάματος, την κοινωνία που οικοδομήθηκε
μετά τον πόλεμο, στα ερείπια που άφησε ο πόλεμος, στις νέες πηγές
κερδοφορίας του κεφαλαίου, στις σχέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις,
τις γενιές, τα φύλα, τους λαούς.
του Μάκη Καβουριάρη*
Τον Μάιο του 2013, στο αφιέρωμα της Αυγής για τα 45 χρόνια του Μάη (19-5), αναφέρθηκα στις διαφορές ανάμεσα στο 1968 και το 2013. Για το γεγονός ότι η γενιά που δημιούργησε τον φοιτητικό Μάη έφτασε ή οδεύει προς το προσδόκιμο της ζωής της και για το γεγονός ότι στα 45 αυτά χρόνια (ένας ολόκληρος κύκλος..
Κοντράτιεφ, με τις διακυμάνσεις του στην οικονομία και τις επιπτώσεις σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού σχηματισμού) δύο γενιές προστέθηκαν στην γενιά που δημιούργησε το γεγονός.
Οι νέοι σήμερα (το 2013) είναι τα εγγόνια των νέων εκείνης της εποχής (το 1968). Οι εποχές όμως άλλαξαν. Οι νέοι τότε αμφισβήτησαν την κοινωνία της κατανάλωσης και του θεάματος, την κοινωνία που οικοδομήθηκε μετά τον πόλεμο, στα ερείπια που άφησε ο πόλεμος, στις νέες πηγές κερδοφορίας του κεφαλαίου, στις σχέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, τις γενιές, τα φύλα, τους λαούς. Σήμερα, την εποχή της κρίσης, η γενικευμένη αμφισβήτηση στρέφεται εναντίον της φτώχειας, της ανεργίας, της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας που μαστίζουν τις κοινωνίες μας.
Πέρα όμως από τις διαφορετικές καταστάσεις και συνθήκες, ανάμεσα στο τότε και το τώρα, υπάρχει μια ουσιώδης διαφορά που έχει σχέση με τη σχέση ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη. Η δεκαετία του ’60, εκτός από τα μεγάλα γεγονότα της περιόδου και τα κοινωνικά κινήματα που αναπτύχθηκαν σ’ Ανατολή και Δύση, ήταν γόνιμη στον χώρο των ιδεών. Ο μαρξισμός ήταν, όπως γράφει ο Σαρτρ, «ο αξεπέραστος ορίζοντας της εποχής» και για τον Φουκώ «ήταν δύσκολο την περίοδο εκείνη να μην είσαι μαρξιστής και να μην αναφέρεσαι στον Μαρξ».
Σήμερα η φτώχεια δεν είναι μόνο υλική. Επεκτείνεται και στη θεώρηση των πραγμάτων. Στη σχέση της θεωρίας με την πράξη, στο αναγκαίο πέρασμα από την πραγματικότητα στον λογισμό, για τη δημιουργία των θεωρητικών εργαλείων που μας επιτρέπουν να προχωρήσουμε, να καταλάβουμε την πραγματικότητα και να προβάλουμε την ιδέα της αλλαγής.
Δεν λείπει μόνο ο λογισμός, λείπει και το όνειρο. Η ιδέα της αλλαγής. Η σκιαγράφηση της κοινωνίας που θέλουμε να οικοδομήσουμε στη θέση της κοινωνίας που ζούμε. Στο παλιό που καταρρέει και δεν πάει άλλο δεν προτείνουμε το καινούργιο, τις νέες σχέσεις που θα οδηγήσουν σε μια καλύτερη κοινωνία. Στο τι να κάνουμε, που συνεχώς επικαλούνται οι δυνάμεις της συντήρησης του παλιού, στη λογική του μονόδρομου, δεν απαντούμε με το τι θα κάνουμε σε σχέση με το καινούργιο που θέλουμε να οικοδομήσουμε. Δεν προχωράμε «με λογισμό και μ’ όνειρο». Χανόμαστε και εμείς μέσα στις στατιστικές και τις δημοσκοπήσεις. Στις διαπιστώσεις και την περιγραφή.
Χρήσιμα πράγματα στην κριτική μας για την πολιτική των δυνάμεων της συντήρησης. Δεν απαντούν όμως στο πρόβλημα της σύνδεσής μας με την κοινωνία, στην αναγκαία σχέση του πολιτικού με το κοινωνικό. Γιατί, εκτός από τις απαντήσεις στο πεδίο της πολιτικής συγκυρίας, χρειάζεται να δούμε πώς η κοινωνία, στο παλιό που την συνθλίβει, προτείνει και δημιουργεί νέες μορφές συμμετοχής, αλληλεγγύης και στράτευσης, πώς μέσα στο παλιό που καταρρέει γεννιέται το καινούργιο που κυοφορεί μια καλύτερη κοινωνία. Η πολιτική πρακτική πρέπει να γίνει αντικείμενο θεωρητικών επεξεργασιών και οι θεωρητικές επεξεργασίες να μπολιάσουν την πρακτική μας».
Ο σκοπός του άρθρου μου είναι επίσης η αναφορά στον Κώστα Βεργόπουλο, ο οποίος το 2013, στην Ελευθεροτυπία της ίδιας μέρας, (19-5- 2013), αλλά και σε πλήθος άλλων κειμένων του, έγραψε για τις αλλαγές που έγιναν τα 45 αυτά χρόνια.
Σύμφωνα με τον Κώστα: «όλο και περισσότεροι άνθρωποι και ιδίως οι νέοι είναι θύματα όχι βέβαια της υπερκατανάλωσης, αλλά της στέρησης, του αποκλεισμού από κάθε κατανάλωση και της αποξένωσης. Η κυρίευση των πολιτών σήμερα δεν διασφαλίζεται πλέον εκ των ένδον μέσω της κατανάλωσης, αλλά όλο και περισσότερο μέσω της μιντιακής παραπληροφόρησης αλλά και της απροσχημάτιστης καταστολής, που προβάλλεται εκβιαστικά ως δήθεν «μονόδρομος». Σήμερα, οι αιτίες για ένα νέο Μάη είναι πολύ περισσότερες και πολύ οξύτερες από ότι το 1968. Ωστόσο, εάν αυτό καθυστερεί, δεν οφείλεται σε υποθετικό οργανωτικό ή προγραμματικό έλλειμμα, αλλά στη διεισδυτικότητα του συστήματος παραπληροφόρησης, όπως φυσικά και στη διοργάνωση σε επιστημονικότερες βάσεις της επιτήρησης των πολιτών και της καταστολής. Όμως, εάν το 1968 η υπερβολική ενσωμάτωση απέβη αιτία καταγγελίας του συστήματος, το σημερινό σύστημα παραμένει περισσότερο ευάλωτο, κινδυνεύει πάντα και μάλιστα πολύ περισσότερο από άλλοτε, λόγω της μαζικής παραγωγής των νέων απόκληρων. Μπορεί σήμερα η Ευρώπη να επιλέγει την ύφεση και την κάμψη παραγωγής σε όλους τους κλάδους, όμως ηγείται όλων των περιοχών του κόσμου στον τομέα της παραγωγής ανέργων. Η Ευρώπη δεν χάνει τη θέση της στη δημιουργία κοινωνικών γεγονότων με ιστορική και παγκόσμια εμβέλεια». Και καταλήγει: «Ο Μάης του '68, δίδαξε ότι τα κοινωνικά γεγονότα επέρχονται όταν εδραιώνεται η πεποίθηση ότι κάθε πιθανότητα επανεμφάνισής τους έχει πλέον οριστικά εκλείψει. Η Ευρώπη, με τις σημερινές επιλογές της, εξελίσσεται έτσι ταχύτατα σε πρώτη παγκόσμια εστία κοινωνικών αναταραχών και νεανικών εξεγέρσεων για τα αμέσως επόμενα χρόνια».
Στην ελληνική περίπτωση νομίζω ότι δεν είναι τυχαίο το γεγονός της ταυτόχρονης αναφοράς από πολλούς αναλυτές των εξελίξεων στην οικονομία και της στροφής του εκλογικού σώματος προς τον Σύριζα. Και την νίκη του Σύριζα στις εκλογές του 2015.
Όμως η πρώτη φορά αριστερά βρήκε τον Σύριζα απροετοίμαστο για τις αλλαγές που έπρεπε να δρομολογηθούν για μια πραγματικά αριστερή διακυβέρνηση. Έχω την εντύπωση ότι ούτε μία κλαδική μελέτη δεν έγινε από τον Σύριζα την περίοδο που αυξανόταν η δύναμή του στο εκλογικό σώμα. Μοιραία λοιπόν αντί για διακυβέρνηση της αριστεράς γνωρίσαμε την διαχείριση της κρίσης από την αριστερά και την μέγγενη των μνημονίων με όλα όσα ακολούθησαν.
Η ώρα της ανάπτυξης για το Περιφερειακό Συνέδριο του Βορείου Αιγαίου είναι ενδεικτική . «Σε δύο μέρες θα διερευνηθούν σε βάθος οι παραγωγικές δυνατότητες ώστε να τεθούν ποιοτικοί και ποσοτικοί στόχοι για την αναπτυξιακή προοπτική του Βορείου Αιγαίου στο πλαίσιο ενός συνεκτικού σχεδίου περιφερειακής παραγωγικής ανασυγκρότησης».
Μέσα σε όλα αυτά τα υπερβολικά φιλόδοξα θα μπορέσουν άραγε να λύσουν το πρόβλημα της σωτηρίας, ίσως του μοναδικού αρχιπελάγους στον κόσμο, που πέρα από τον ήλιο, την θάλασσα, τον ουρανό και όλα τα σπουδαία της φύσης και των ανθρώπων που το κατοικούν, έχει την ιστορία του και τον πολιτισμό του, που το κάνουν μοναδικό.
Αλήθεια το συγκριτικό αυτό πλεονέκτημα πόσο θα αντέξει στα πλωτά φέρετρα, που θυμίζουν τα κοντέινερ της COSCO ή στην εξόρυξη του πετρελαίου και στα γκαζάδικα που θα το ταξιδεύουν. Και για πόσα χρόνια 5, 10, 30 μάλλον είμαι υπερβολικός. Έχω την εντύπωση πως ο ήλιος, η θάλασσα και ο ουρανός, έχουν έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο από τα ψάρια...
Έχω την εντύπωση πως τελικά μπήκα στο πνεύμα του Μάη.
* Ο Μ.Κ δίδαξε Οικονομικά και Πολιτικές Επιστήμες στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, το οποίο είναι δημιούργημα του Μάη του ’68, από το 1969 έως το 2003. Διετέλεσε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ Εσωτερικού. / Eνθέματα Αυγή
Τον Μάιο του 2013, στο αφιέρωμα της Αυγής για τα 45 χρόνια του Μάη (19-5), αναφέρθηκα στις διαφορές ανάμεσα στο 1968 και το 2013. Για το γεγονός ότι η γενιά που δημιούργησε τον φοιτητικό Μάη έφτασε ή οδεύει προς το προσδόκιμο της ζωής της και για το γεγονός ότι στα 45 αυτά χρόνια (ένας ολόκληρος κύκλος..
Κοντράτιεφ, με τις διακυμάνσεις του στην οικονομία και τις επιπτώσεις σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού σχηματισμού) δύο γενιές προστέθηκαν στην γενιά που δημιούργησε το γεγονός.
Οι νέοι σήμερα (το 2013) είναι τα εγγόνια των νέων εκείνης της εποχής (το 1968). Οι εποχές όμως άλλαξαν. Οι νέοι τότε αμφισβήτησαν την κοινωνία της κατανάλωσης και του θεάματος, την κοινωνία που οικοδομήθηκε μετά τον πόλεμο, στα ερείπια που άφησε ο πόλεμος, στις νέες πηγές κερδοφορίας του κεφαλαίου, στις σχέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, τις γενιές, τα φύλα, τους λαούς. Σήμερα, την εποχή της κρίσης, η γενικευμένη αμφισβήτηση στρέφεται εναντίον της φτώχειας, της ανεργίας, της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας που μαστίζουν τις κοινωνίες μας.
Πέρα όμως από τις διαφορετικές καταστάσεις και συνθήκες, ανάμεσα στο τότε και το τώρα, υπάρχει μια ουσιώδης διαφορά που έχει σχέση με τη σχέση ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη. Η δεκαετία του ’60, εκτός από τα μεγάλα γεγονότα της περιόδου και τα κοινωνικά κινήματα που αναπτύχθηκαν σ’ Ανατολή και Δύση, ήταν γόνιμη στον χώρο των ιδεών. Ο μαρξισμός ήταν, όπως γράφει ο Σαρτρ, «ο αξεπέραστος ορίζοντας της εποχής» και για τον Φουκώ «ήταν δύσκολο την περίοδο εκείνη να μην είσαι μαρξιστής και να μην αναφέρεσαι στον Μαρξ».
Σήμερα η φτώχεια δεν είναι μόνο υλική. Επεκτείνεται και στη θεώρηση των πραγμάτων. Στη σχέση της θεωρίας με την πράξη, στο αναγκαίο πέρασμα από την πραγματικότητα στον λογισμό, για τη δημιουργία των θεωρητικών εργαλείων που μας επιτρέπουν να προχωρήσουμε, να καταλάβουμε την πραγματικότητα και να προβάλουμε την ιδέα της αλλαγής.
Δεν λείπει μόνο ο λογισμός, λείπει και το όνειρο. Η ιδέα της αλλαγής. Η σκιαγράφηση της κοινωνίας που θέλουμε να οικοδομήσουμε στη θέση της κοινωνίας που ζούμε. Στο παλιό που καταρρέει και δεν πάει άλλο δεν προτείνουμε το καινούργιο, τις νέες σχέσεις που θα οδηγήσουν σε μια καλύτερη κοινωνία. Στο τι να κάνουμε, που συνεχώς επικαλούνται οι δυνάμεις της συντήρησης του παλιού, στη λογική του μονόδρομου, δεν απαντούμε με το τι θα κάνουμε σε σχέση με το καινούργιο που θέλουμε να οικοδομήσουμε. Δεν προχωράμε «με λογισμό και μ’ όνειρο». Χανόμαστε και εμείς μέσα στις στατιστικές και τις δημοσκοπήσεις. Στις διαπιστώσεις και την περιγραφή.
Χρήσιμα πράγματα στην κριτική μας για την πολιτική των δυνάμεων της συντήρησης. Δεν απαντούν όμως στο πρόβλημα της σύνδεσής μας με την κοινωνία, στην αναγκαία σχέση του πολιτικού με το κοινωνικό. Γιατί, εκτός από τις απαντήσεις στο πεδίο της πολιτικής συγκυρίας, χρειάζεται να δούμε πώς η κοινωνία, στο παλιό που την συνθλίβει, προτείνει και δημιουργεί νέες μορφές συμμετοχής, αλληλεγγύης και στράτευσης, πώς μέσα στο παλιό που καταρρέει γεννιέται το καινούργιο που κυοφορεί μια καλύτερη κοινωνία. Η πολιτική πρακτική πρέπει να γίνει αντικείμενο θεωρητικών επεξεργασιών και οι θεωρητικές επεξεργασίες να μπολιάσουν την πρακτική μας».
Ο σκοπός του άρθρου μου είναι επίσης η αναφορά στον Κώστα Βεργόπουλο, ο οποίος το 2013, στην Ελευθεροτυπία της ίδιας μέρας, (19-5- 2013), αλλά και σε πλήθος άλλων κειμένων του, έγραψε για τις αλλαγές που έγιναν τα 45 αυτά χρόνια.
Σύμφωνα με τον Κώστα: «όλο και περισσότεροι άνθρωποι και ιδίως οι νέοι είναι θύματα όχι βέβαια της υπερκατανάλωσης, αλλά της στέρησης, του αποκλεισμού από κάθε κατανάλωση και της αποξένωσης. Η κυρίευση των πολιτών σήμερα δεν διασφαλίζεται πλέον εκ των ένδον μέσω της κατανάλωσης, αλλά όλο και περισσότερο μέσω της μιντιακής παραπληροφόρησης αλλά και της απροσχημάτιστης καταστολής, που προβάλλεται εκβιαστικά ως δήθεν «μονόδρομος». Σήμερα, οι αιτίες για ένα νέο Μάη είναι πολύ περισσότερες και πολύ οξύτερες από ότι το 1968. Ωστόσο, εάν αυτό καθυστερεί, δεν οφείλεται σε υποθετικό οργανωτικό ή προγραμματικό έλλειμμα, αλλά στη διεισδυτικότητα του συστήματος παραπληροφόρησης, όπως φυσικά και στη διοργάνωση σε επιστημονικότερες βάσεις της επιτήρησης των πολιτών και της καταστολής. Όμως, εάν το 1968 η υπερβολική ενσωμάτωση απέβη αιτία καταγγελίας του συστήματος, το σημερινό σύστημα παραμένει περισσότερο ευάλωτο, κινδυνεύει πάντα και μάλιστα πολύ περισσότερο από άλλοτε, λόγω της μαζικής παραγωγής των νέων απόκληρων. Μπορεί σήμερα η Ευρώπη να επιλέγει την ύφεση και την κάμψη παραγωγής σε όλους τους κλάδους, όμως ηγείται όλων των περιοχών του κόσμου στον τομέα της παραγωγής ανέργων. Η Ευρώπη δεν χάνει τη θέση της στη δημιουργία κοινωνικών γεγονότων με ιστορική και παγκόσμια εμβέλεια». Και καταλήγει: «Ο Μάης του '68, δίδαξε ότι τα κοινωνικά γεγονότα επέρχονται όταν εδραιώνεται η πεποίθηση ότι κάθε πιθανότητα επανεμφάνισής τους έχει πλέον οριστικά εκλείψει. Η Ευρώπη, με τις σημερινές επιλογές της, εξελίσσεται έτσι ταχύτατα σε πρώτη παγκόσμια εστία κοινωνικών αναταραχών και νεανικών εξεγέρσεων για τα αμέσως επόμενα χρόνια».
Στην ελληνική περίπτωση νομίζω ότι δεν είναι τυχαίο το γεγονός της ταυτόχρονης αναφοράς από πολλούς αναλυτές των εξελίξεων στην οικονομία και της στροφής του εκλογικού σώματος προς τον Σύριζα. Και την νίκη του Σύριζα στις εκλογές του 2015.
Όμως η πρώτη φορά αριστερά βρήκε τον Σύριζα απροετοίμαστο για τις αλλαγές που έπρεπε να δρομολογηθούν για μια πραγματικά αριστερή διακυβέρνηση. Έχω την εντύπωση ότι ούτε μία κλαδική μελέτη δεν έγινε από τον Σύριζα την περίοδο που αυξανόταν η δύναμή του στο εκλογικό σώμα. Μοιραία λοιπόν αντί για διακυβέρνηση της αριστεράς γνωρίσαμε την διαχείριση της κρίσης από την αριστερά και την μέγγενη των μνημονίων με όλα όσα ακολούθησαν.
Η ώρα της ανάπτυξης για το Περιφερειακό Συνέδριο του Βορείου Αιγαίου είναι ενδεικτική . «Σε δύο μέρες θα διερευνηθούν σε βάθος οι παραγωγικές δυνατότητες ώστε να τεθούν ποιοτικοί και ποσοτικοί στόχοι για την αναπτυξιακή προοπτική του Βορείου Αιγαίου στο πλαίσιο ενός συνεκτικού σχεδίου περιφερειακής παραγωγικής ανασυγκρότησης».
Μέσα σε όλα αυτά τα υπερβολικά φιλόδοξα θα μπορέσουν άραγε να λύσουν το πρόβλημα της σωτηρίας, ίσως του μοναδικού αρχιπελάγους στον κόσμο, που πέρα από τον ήλιο, την θάλασσα, τον ουρανό και όλα τα σπουδαία της φύσης και των ανθρώπων που το κατοικούν, έχει την ιστορία του και τον πολιτισμό του, που το κάνουν μοναδικό.
Αλήθεια το συγκριτικό αυτό πλεονέκτημα πόσο θα αντέξει στα πλωτά φέρετρα, που θυμίζουν τα κοντέινερ της COSCO ή στην εξόρυξη του πετρελαίου και στα γκαζάδικα που θα το ταξιδεύουν. Και για πόσα χρόνια 5, 10, 30 μάλλον είμαι υπερβολικός. Έχω την εντύπωση πως ο ήλιος, η θάλασσα και ο ουρανός, έχουν έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο από τα ψάρια...
Έχω την εντύπωση πως τελικά μπήκα στο πνεύμα του Μάη.
* Ο Μ.Κ δίδαξε Οικονομικά και Πολιτικές Επιστήμες στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, το οποίο είναι δημιούργημα του Μάη του ’68, από το 1969 έως το 2003. Διετέλεσε μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ Εσωτερικού. / Eνθέματα Αυγή
