Η εκπαίδευσή του κράτησε σχεδόν τέσσερις εβδομάδες. Εμαθε με κάθε λεπτομέρεια τον τρόπο δράσης συγκεκριμένων φαρμάκων και τις παρενέργειές τους προτού βγει στην αγορά. Ηταν αρχές του 2000 και όπως θυμάται τότε επικρατούσε «ευελιξία» μεταξύ των συναδέλφων του. «Μπορούσαμε να πάμε σε τουριστικό πρακτορείο και να κανονίσουμε ένα ταξίδι ή να δώσουμε στον γιατρό μια δωροεπιταγή από κατάστημα ηλεκτρικών ειδών και να πούμε “πάρε ό,τι θέλεις, αρκεί να συνταγογραφήσεις το δικό μας φάρμακο, όχι το ανταγωνιστικό”», λέει.. ιατρικός επισκέπτης.
Αυτές και άλλες αντιδεοντολογικές ή παράνομες πρακτικές προώθησης φαρμάκων στην ελληνική αγορά επανέρχονται στο προσκήνιο μετά τις πρόσφατες αποκαλύψεις για την υπόθεση Novartis. Μιλώντας με πρώην αλλά και εν ενεργεία ιατρικούς επισκέπτες, η εφημερίδα «Καθημερινη» σκιαγραφεί τις ελεγχόμενες πρακτικές που υιοθετούσε μερίδα του κλάδου τους, αλλά και τις προσπάθειες που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για εξυγίανση και αυτορρύθμιση.
Οσοι μίλησαν στην «Κ» ζήτησαν να διατηρηθεί η ανωνυμία τους, είτε γιατί αν και έχουν αλλάξει δουλειά διατηρούν ακόμη φιλικούς δεσμούς με τον ιατρικό κόσμο ή γιατί ασκούν ακόμη το ίδιο επάγγελμα. Τόσο οι μεν όσο και οι δε επισημαίνουν την πίεση που επικρατεί στον χώρο τους. «Είναι μια απελευθερωμένη αγορά με επιθετικούς κανόνες μάρκετινγκ», λέει πρώην ιατρικός επισκέπτης πολυεθνικής εταιρείας που άλλαξε πόστο πρόσφατα. Οπως θυμάται, ανά δίμηνο γίνονταν απολογιστικοί έλεγχοι για τα πεπραγμένα κάθε υπαλλήλου. «Μπορεί να χάσεις τη δουλειά σου ανά πάσα στιγμή. Η ψυχολογική πίεση είναι τεράστια», λέει.
Ωστόσο, ξεκαθαρίζει ότι οι όποιες παροχές προς τους γιατρούς δεν ήταν αποτέλεσμα εργασιακής ανασφάλειας αλλά γραμμής που είχαν χαράξει ανώτερα στελέχη. Οι πρακτικές διαφθοράς έχουν ρίζες που οδηγούν αρκετά χρόνια πίσω.
Ιατρικός επισκέπτης θυμάται ότι στις δεκαετίες του ’80 και του ’90, σε εποχές χωρίς ιδιαίτερους μηχανισμούς ελέγχου, η επιλογή των δώρων προς τους γιατρούς δεν στερείτο φαντασίας. «Εδιναν κουζίνες, πλυντήρια, κλιματιστικά, πλακάκια για το σπίτι», λέει. Τον Μάρτιο του 2004 με εγκύκλιο του τότε προέδρου του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων, Χαράλαμπου Σαββάκη, απαγορεύτηκε απολύτως «οποιαδήποτε παροχή, προσφορά ή υπόσχεση άλλου ανταλλάγματος, χρηματικού δώρου σε πρόσωπα που είναι εξουσιοδοτημένα να χορηγούν συνταγές φαρμακευτικών προϊόντων». Συμπλήρωνε ότι στην απαγόρευση «δεν εμπίπτουν είδη αμελητέας αξίας που έχουν σχέση με το επάγγελμα του λειτουργού υγείας».
Στην πορεία, ως τρόπος παροχής εξελίχθηκαν τα ιατρικά συνέδρια που σε κάποιες περιπτώσεις θύμιζαν ταξίδια αναψυχής. «Εστελνες γενικό γιατρό από κωμόπολη της Ηπείρου στη Νέα Υόρκη σε καρδιολογικό συνέδριο. Γίνονταν τέτοιες ακρότητες», λέει στην «Κ» ιατρικός επισκέπτης.
Το ζήτημα των συνεδρίων αποτυπώνεται και στα έγγραφα του FBI για την ελληνική πτυχή της υπόθεσης Novartis. Οι αμερικανικές αρχές κάνουν λόγο για συνέδριο στη Νέα Υόρκη πριν από μία επταετία, κατά το οποίο χρησιμοποιείτο μία κάρτα American Express για όλα τα γεύματα και την ψυχαγωγία των γιατρών. Αντίστοιχα αναφέρονται σε συνέδριο στο Κιότο της Ιαπωνίας, στο οποίο οι συμμετέχοντες φέρεται να το επισκέφθηκαν μόνο την πρώτη ημέρα για να λάβουν το πρόγραμμα και την τελευταία για το πιστοποιητικό παρακολούθησης, ενώ το κόστος ήταν 3.000 ευρώ για το ξενοδοχείο και 2.000 ευρώ για δραστηριότητες ανά γιατρό.
Ιατρικός επισκέπτης που είχε εργαστεί σε μικρού μεγέθους εταιρεία του χώρου, λέει ότι η πρακτική ήταν να προσφέρουν 10%-15% επί της χονδρικής τιμής του φαρμάκου στον γιατρό που θα το συνταγογραφούσε. Συνάδελφός του λέει ότι αντίστοιχα για τις στατίνες (χορηγούνται για τη μείωση των επιπέδων χοληστερίνης στο αίμα) στο παρελθόν δινόταν προμήθεια 7 ευρώ ανά σκεύασμα. «Το ποσό δεν είναι αμελητέο εάν πολλαπλασιαστεί με τα σκευάσματα που χορηγεί ένας γιατρός ανά μήνα», εξηγεί.
Ενα από τα εργαλεία παρακολούθησης του τζίρου και των τάσεων στον χώρο του φαρμάκου είναι πληροφοριακό σύστημα, εγκατεστημένο εδώ και πολλά χρόνια σε φαρμακεία της χώρας. Το 2002, στο περιοδικό «Ιατρικός Επισκέπτης» ο τότε εκπρόσωπος του κλάδου, Σόλων Ρηγόπουλος, περιέγραφε τις στρεβλές πρακτικές. Εξηγούσε ότι το σύστημα λειτουργούσε σε 1.200 φαρμακεία και ότι «οι ιατρικοί επισκέπτες ανταγωνίζονται ποιος θα τα επηρεάσει πιο πολύ. Οι δε γιατροί σπεύδουν να μεταφέρουν τα ιατρεία τους πάνω ή δίπλα από φαρμακεία με αυτό το σύστημα». Εγραφε ακόμη για «αντιδεοντολογικές» συμπεριφορές συναδέλφων του που μετέφεραν βιβλιάρια για συνταγογραφήσεις. Ωστόσο, αυτές ήταν πρακτικές του παρελθόντος που με τη λήψη αυστηρότερων μέτρων δεν τηρούνται πλέον.
Η αυτορρύθμιση
«Σε όλα τα επαγγέλματα υπάρχουν οι καλοί και οι κακοί», λέει στην «Κ» ιατρικός επισκέπτης, τονίζοντας ότι τα φαινόμενα διαφθοράς δεν χαρακτηρίζουν το σύνολο του κλάδου αλλά μεμονωμένες περιπτώσεις. Εξηγεί ότι τα τελευταία χρόνια δημιουργήθηκαν τμήματα εσωτερικού ελέγχου σε εταιρείες που δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν το κύρος τους και ότι τέθηκαν αυστηροί κανόνες στη διεξαγωγή συνεδρίων (κάρτες ελέγχου για την πιστοποίηση της παρακολούθησης, ταξίδια σε μη τουριστικά μέρη) ώστε να διασφαλιστεί ο επιστημονικός τους ρόλος.
Αντίστοιχο τμήμα ελέγχου (Business Practices Office) έχει και η πολυεθνική Novartis. Σύμφωνα με τα στοιχεία του, την τριετία 2014-2016 συνολικά 1.598 υπάλληλοί της αποπέμφθηκαν διεθνώς (απολύθηκαν ή παραιτήθηκαν) για λόγους ανάρμοστης συμπεριφοράς. Το 2016, οι καταγγελίες που εξέτασε το ειδικό τμήμα της εταιρείας αφορούσαν κατά 46% υποθέσεις απάτης και κατά 32% επαγγελματικές πρακτικές. Η «Κ» επικοινώνησε με τα κεντρικά γραφεία στην Ελβετία για να διευκρινίσει εάν περιλαμβάνονται Ελληνες στους υπαλλήλους που αποπέμφθηκαν. Η απάντηση ήταν ότι δεν δίνονται στοιχεία ανά χώρα.
* από την έντυπη έκδοση της Καθημερινής (20/02/2018)
