Ατιμο επάγγελμα η μετάφραση. Κακοπληρωμένο. Κουραστικό.
Παρεξηγημένο. Μοναχικό. Απρόβλεπτο. Αν το αγαπάς, μπορεί να φας μια μέρα
για μια λέξη. Ή να πρέπει να τρέξεις στις βιβλιοθήκες για τη σωστή
απόδοση μιας έκφρασης. Και τι κερδίζεις; Το πολύ πολύ την αναφορά του
ονόματός σου στο εξώφυλλο. Που ο ανυποψίαστος αναγνώστης μπορεί να μην
προσέξει καν. Γιατί γι' αυτόν δεν κάνεις κάτι δημιουργικό, είσαι απλώς
ένας διαμεσολαβητής. Ενας μεσάζων.
Λάθος. Ο μεταφραστής είναι αυτό ακριβώς που είχε πει κάποτε η Εφη
Καλλιφατίδη: μια πόρνη. Μια πόρνη που πουλάει μυαλό, αντί για σώμα, και
πρέπει να κάνει τα γούστα του πελάτη, δηλαδή του συγγραφέα. Μια πόρνη
που δεν αρκείται σε έναν παθητικό ρόλο, αλλά παίρνει πρωτοβουλίες,
εκτίθεται, ρισκάρει.
Ο Ουμπέρτο Εκο δεν ήταν καταπιεστικός απέναντι στους μεταφραστές
του. Οπως είχε πει η Καλλιφατίδη σε μια συνέντευξη που έδωσε πριν από
δύο χρόνια στην Τίνα Μανδηλαρά για το «Lifo», ο διάσημος ιταλός
συγγραφέας την άφηνε να κάνει ό,τι θέλει. Ηξερε βέβαια ότι είχε να κάνει
με διαμάντι. «Αh, la grande Efi!», αναφώνησε όταν τη γνώρισε στην
Αθήνα. Μια μέρα εκείνη του είπε ότι στις ορθόδοξες εκκλησίες η εικόνα
του Παντοκράτορα μπαίνει στον τρούλο. «Βάλ' τον όπου θες», της απάντησε.
Δείτε το παρακάτω απόσπασμα από το Ονομα του Ρόδου, όπου ο
τυφλός μοναχός Χόρχε εξηγεί την απέχθειά του για την Ποιητική του
Αριστοτέλη: «Το γέλιο ελευθερώνει τον αγροίκο από τον φόβο του διαβόλου,
γιατί μες στη γιορτή των τρελών και ο διάβολος φαίνεται φτωχός και
ηλίθιος, κι επομένως ελέγξιμος. Αυτό το βιβλίο, όμως, μπορεί να διδάξει
ότι η απελευθέρωση από τον φόβο του διαβόλου είναι σοφία. Οταν ο
αγροίκος γελά, με το κρασί να κελαρύζει στο λαρύγγι του, νιώθει αφέντης,
γιατί έχει αντιστρέψει τις σχέσεις της εξουσίας: το βιβλίο αυτό, όμως,
μπορεί να διδάξει στους μορφωμένους τα έξυπνα, και από τη στιγμή εκείνη
ένδοξα, τεχνάσματα με τα οποία θα νομιμοποιήσουν αυτή την αντιστροφή.
Τότε αυτό που στην ενστικτώδη κίνηση του αγροίκου παραμένει, ακόμα κι
ευτυχώς, λειτουργία της κοιλιάς θα μεταμορφωθεί σε λειτουργία της
διανοίας». Επιμένετε τώρα ότι ο μεταφραστής είναι απλός μεσάζων;
Ο Εκο πέθανε τον Φεβρουάριο του 2016. Και διαβάζοντας τον
αποχαιρετισμό που του απηύθυνε η Καλλιφατίδη από τον ιστότοπο Amagi,
ξέραμε πια ότι δεν είχαμε να κάνουμε μόνο με μια μεταφράστρια άνω των
120 βιβλίων που αποχαιρετούσε τον αγαπημένο της συγγραφέα. Ούτε με μια
γυναίκα που πενθούσε για «έναν πατέρα από μακριά», ο οποίος σφράγισε τα
νιάτα της και την έμαθε «να μη μασάει». Αλλά με μια λογοτέχνη που
έκλεινε το μάτι σε έναν λογοτέχνη.
«Ci vediamo, professore», τιτλοφόρησε τον αποχαιρετισμό της. Μα ήταν ανάγκη να εκπληρώσει την υπόσχεσή της τόσο γρήγορα;
Μιχάλης Μητσός (εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ / 03/01/2018)