«Χωρίς δημοσιογράφους δεν υπάρχει δημοσιογραφία και χωρίς δημοσιογραφία δεν υπάρχει δημοκρατία». Στη Νότια Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης και της Γαλλίας, οι δημοσιογράφοι και οι δημοσιογραφία φαίνεται πως βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο και ως εκ τούτου και η ίδια δημοκρατία. Η μείωση του αριθμού των δημοσιογράφων, που μαρτυρά και την παράλληλη μείωση των θέσεων εργασίας στον γενικότερο τομέα της ενημέρωσης, η δραματική επιδείνωση των συνθηκών εργασίας στα μέσα ενημέρωσης και η μείωση του αριθμού των εφημερίδων, περιοδικών και ψηφιακών μέσων δεν αντισταθμίζεται από την άνοδο.. των ηλεκτρονικών μέσων, που λειτουργούν σε τοπίο Άγριας Δύσης και μεσαιωνικών εργασιακών σχέσεων.
Οι δημοσιογράφοι και οι εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης δεν αποτελούν μόνο κάποια από τα πολλά θύματα της κρίσης, γιατί ο συγκεντρωτισμός της ενημέρωσης σε ακόμη λιγότερους βιομήχανους, τραπεζίτες, επενδυτές και διαπλεκόμενους επιχειρηματίες δεν περιορίζει μόνο τον «ελεύθερο ανταγωνισμό» και την επιλογή της ενημέρωσης στο περίπτερο, την τηλεόραση ή το κινητό, αλλά και τον ίδιο τον πλουραλισμό και τη διαφορετικότητα των κοινωνιών μας, την ίδια την ουσία της δημοκρατίας.
Ιταλία: Φθηνοί freelancers για τον Μεγάλο Αδελφό και τα online
Στην πατρίδα του Μπερλουσκόνι αυξάνονται διαρκώς οι freelancers, μειώνονται διαρκώς οι αποδοχές και οι θέσεις εργασίας στα συντακτικά γραφεία εφημερίδων, περιοδικών και τηλεοράσεων, ενώ η αύξηση της ψηφιακής ενημέρωσης δεν οδηγεί στην ανάκαμψη του κλάδου εξαιτίας των μεσαιωνικών συνθηκών εργασίας.
Στην Ιταλία υπάρχουν θεωρητικά 100.000 δημοσιογράφοι, αλλά μόνο οι μισοί καταβάλλουν εισφορές ως τέτοιοι. Ακόμη χειρότερα είναι τα ποιοτικά στοιχεία εκείνων που καταβάλλουν εισφορές στο ταμείο INPGI, γιατί περίπου το 70% έχει συμβόλαια εργασίας περιορισμένου χρόνου, συμβάσεις έργου ή... ελεύθερου επαγγελματία. Οι δηλώσεις εισοδήματος των δημοσιογράφων με μηδενικά εισοδήματα αυξάνονται, ενώ το 56% των δημοσιογράφων με πρόσκαιρες σχέσεις εργασίας δηλώνει λιγότερα από 5.000 ευρώ το έτος σύμφωνα με την Εθνική Ομοσπονδία Ιταλικού Τύπου FNSI. Μέσα σε μια δεκαετία το πρεκαριάτο ή οι άλλες μορφές μη εξαρτημένης εργασίας αυξήθηκαν κατά τουλάχιστον 10%, με τους δημοσιογράφους με συμβάσεις αορίστου χρόνου να έχουν υποχωρήσει κάτω από το 35%.
Οι δύο κατηγορίες έχουν και ένα κοινό σημείο, τη μείωση των αποδοχών τους. Ο αριθμός των δημοσιογράφων ενδέχεται να μειωθεί απότομα τα επόμενα χρόνια εάν η ιταλική κυβέρνηση προωθήσει τα σχέδια πρόωρων συνταξιοδοτήσεων που έχει ανακοινώσει.
Πορτογαλία: Πρεκαριάτο για το 1/3 των δημοσιογράφων με 300 ευρώ τον μήνα
Οι συνθήκες εργασίας των δημοσιογράφων στην Πορτογαλία θυμίζουν τις εποχές της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης. Η μεγάλη τους πλειονότητα παίρνει λιγότερα από 1.000 ευρώ τον μήνα, ενώ το 1/3 εργάζεται με τις πλέον σκληρές μορφές του πρεκαριάτου και μισθούς 300 ευρώ τον μήνα. Το 69% των δημοσιογράφων έπαιρναν από 501 έως 1.500 ευρώ καθαρά τον μήνα το 2016, αλλά μόνο το 23,3% έπαιρνε πάνω από 1.000. Το 23,9% έπαιρνε από 701 έως 1.000 και το 21,8% λιγότερα από 700 ευρώ τον μήνα σύμφωνα με την έρευνα του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Λισσαβώνας (Instituto Universitário de Lisboa - ISCTE) σε συνεργασία με το Συνδικάτο Δημοσιογράφων (Sindicato dos Jornalistas).
Τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα για το 11,6% των δημοσιογράφων που παίρνουν μισθούς κάτω από τα 500 ευρώ το μήνα, ενώ το 7% λαμβάνουν μόλις 300 ευρώ τον μήνα. Από το 19,4% των δημοσιογράφων που λαμβάνουν πάνω από 1.500 ευρώ τον μήνα, το 10,8% φθάνει στα 2.000, το 3,6% στα 2.500 και μόνο το 5% έχει ακόμη πιο υψηλές αποδοχές. Ποιες είναι όμως οι συνθήκες εργασίας; Το 1/3 ή το 33,4% εργάζονται «με επισφαλείς όρους πρόσκαιρων συμβάσεων και υπόκεινται στην αστάθεια και την ανασφάλεια». Τα πράγματα είναι μόνο ελαφρώς καλύτερα για το υπόλοιπο των 2/3 των δημοσιογράφων που δηλώνουν ότι έχουν σύμβαση εργασίας, αφού 56,3% έχουν συμβάσεις περιορισμένου χρόνου και μόλις το 10,5% αορίστου - σαν να λέμε ότι μόνο 1 στους 10 δημοσιογράφους έχει σταθερή θέση εργασίας. Το 64,7% των δημοσιογράφων εργαζόταν το 2016 από 35 έως 40 ώρες την εβδομάδα, αλλά για το 13,8% έφταναν στις 60 και για το 9% πάνω από 60 ώρες την εβδομάδα. Από αυτούς υπερωρίες έπαιρνε μόλις το 3,9%, ένα άλλο 10,2% εξασφάλισε αναλογικά ώρες αργίας και ρεπό, ενώ τα 2/3 ή το 63,4% εργαζόταν έξτρα για τη... σημαία.
Οι δημοσιογράφοι και στην Πορτογαλία φαίνεται ότι είναι πολυεργαλεία, με το 25,8% εργάζεται σε περισσότερα από ένα μέσο επικοινωνίας του ομίλου που απασχολείται. Πολυεργαλεία της δουλείας όμως, αφού το 66,8% δεν έχει πάρει ποτέ ούτε ένα ευρώ για αυτή την έξτρα εργασία. Το 80% παραμένει στην ίδια θέση εδώ και τουλάχιστον μια τετραετία, εκ των οποίων το 28,4% για πάνω από μια δεκαετία, γεγονός που σε συνδυασμό και με τα «υπόλοιπα» οδήγησε το 64,2% των δημοσιογράφων να σκέφτονται να αλλάξουν εργασίας εξαιτίας των χαμηλών αποδοχών (21%), της υποβάθμισης του επαγγέλματος (20,4%) και της ανασφάλειας των εργασιακών και των συμβάσεων (14,3%).
Ισπανία: Στρατιά 30.000 άνεργων δημοσιογράφων
Στην Ισπανία υπήρχαν 30.300 άνεργοι δημοσιογράφοι στα τέλη του 2016, καταγράφοντας άνοδο 2,4% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, παρόλο που ο αριθμός των ανέργων υποχώρησε στα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας εξαετίας σύμφωνα με τη στατιστική υπηρεσία ΙΝΕ. Το δεξιό Λαϊκό Κόμμα υπογράμμισε ότι τα στοιχεία δεν είναι αρνητικά σε σχέση με τους 60.300 άνεργους δημοσιογράφους του 2012, αποφεύγοντας όμως να αναφερθεί στο πόσοι απλά άλλαξαν εργασία και δεν εμφανίζονται ούτε ως άνεργοι δημοσιογράφοι.
Ο Σύλλογος Δημοσιογράφων της Μαδρίτης (ΑΡΜ) θεωρεί πως η μεγαλύτερη σφαγή θέσεων εργασίας στον τομέα πραγματοποιήθηκε στην ισπανική πρωτεύουσα με τη δραστική μείωση του αριθμού των δημοσιογράφων στα συντακτικά γραφεία εφημερίδων, καναλιών και ηλεκτρονικών μέσων, αλλά και των γραφείων επικοινωνίας και των γραφείων Τύπου των μεγάλων κυρίως εταιρειών. Από την αρχή της κρίσης υπολογίζεται ότι στη Μαδρίτη χάθηκαν πάνω από 6.000 θέσεις δημοσιογράφων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που άλλαξαν επάγγελμα.
Η μαζική απόλυση 829 εργαζομένων από το κανάλι της περιφέρειας της Μαδρίτης TeleMadrid από το δεξιό Λαϊκό Κόμμα, τροφοδότησε τις ομαδικές απολύσεις δημοσιογράφων από δημόσια και ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης, τόνισε η ΑΡΜ, ενώ η μείωση των έντυπων μέσων κατά 20% την τελευταία δεκαετία δεν αντισταθμίστηκε σε θέσεις εργασίας από την αύξηση τουλάχιστον κατά 10% των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης για το ίδιο διάστημα. Μεσούσης της κρίσης, η προοδευτική “El Pais”, που ελέγχεται από τον μεγαλύτερο ισπανόφωνο όμιλο στον κόσμο Prisa, κοινοποιούσε ομαδικές απολύσεις με... e-mail!
Γαλλία: 1 στους 4 δημοσιογράφους freelancer ή άνεργος
Οι δημοσιογράφοι με την ταυτότητα της Commission de la Carte d’Identité des Journalistes Professionnels μειώθηκαν περαιτέρω το 2016, σε 35.238, εκ των οποίων το 1/4 ή 7.723 είναι freelance, ενώ άλλοι 1.471 αναζητούσαν εργασία, δηλαδή έπαιρναν επίδομα ανεργίας. Με άλλα λόγια, ένας στους τέσσερις δημοσιογράφους στη Γαλλία είναι freelancer ή άνεργος, που πολλές φορές είναι συνώνυμο του... άπορου, εξαιτίας των χαμηλών αποδοχών των freelancer.
Την ίδια στιγμή, συνεχίζεται η αρνητική πορεία του τομέα, με την αύξηση των συμβολαίων εργασίας περιορισμένου χρόνου, την αύξηση του ορίου ηλικίας των ενεργών δημοσιογράφων και τη δυσκολία εισόδου νέων δημοσιογράφων, ενώ οι αποδοχές συνεχίζουν να μειώνονται. Το SNJ, το μεγαλύτερο συνδικάτο δημοσιογράφων στη Γαλλία, έχει καταγγείλει την αύξηση του πρεκαριάτου στον τομέα, γιατί πολλοί freelancers εξαναγκάζονται να αποδεχθούν αυτή τη σχέση για να μη μείνουν χωρίς εργασία. Ιδιαίτερα αρνητική ήταν η εισαγωγή των συμβάσεων έργου και των άλλων μορφών πρόσκαιρης απασχόλησης.
Το 1/5 των δημοσιογράφων με συμβάσεις αορίστου χρόνου λαμβάνει λιγότερα από 1.500 ευρώ μεικτά τον μήνα, ενώ από τους freelancers μόνο το 1/3 λαμβάνει πάνω από 2.500 ευρώ μεικτά τον μήνα, με το 1/3 αυρών να λαμβάνει λιγότερα από 1.500 μεικτά τον μήνα.
* το κείμενο του Αργύρη Παναγόπουλου δημοσιεύτηκε στην Αυγή
