Στις θετικές μεταρρυθμίσεις που μπορούν να προχωρήσουν ανεξαρτήτως μνημονίων, καθώς θεωρητικά είναι ζητούμενο και από τους δανειστές, συνήθως περιλαμβάνεται και η δέσμευση για την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας και της εισφοροδιαφυγής.
Στα χρόνια των μνημονίων το φαινόμενο της ανασφάλιστης εργασίας κορυφώθηκε, φτάνοντας.. στα τέλη του 2013 στο 40,5% (σύμφωνα με επίσημους ελέγχους της Ειδικής Υπηρεσίας Ελέγχου Ασφάλισης-ΕΥΠΕΑ), με την ομοσπονδία εργαζομένων ΙΚΑ (ΠΟΣΕ-ΙΚΑ), να υπολογίζει ότι κάθε χρόνο τα ταμεία χάνουν 6 δισ. ευρώ από την εισφορο-αποφυγή και εισφορο-απαλλαγή.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας, η αδήλωτη εργασία στην Ελλάδα κυμαίνεται στο 25%, ενώ παλαιότερη έρευνα του ΣΕΠΕ υπολογίζει ότι μεσοσταθμικά η αδήλωτη εργασία κινείται πάνω από 30%, με υψηλότερα ποσοστά σε κλάδους εποχικής απασχόλησης. Ωστόσο, οι τελευταίες στατιστικές δείχνουν την αδήλωτη εργασία να υποχωρεί στις αρχές του 2015, με τους πρόσφατα δημοσιοποιημένους ελέγχους του επιχειρησιακού σχεδίου «Αρτεμις» να την υπολογίζουν στο 14,4%.
Είναι θέμα ορισμού
Πόσο, όμως, ανταποκρίνονται αυτά τα ποσοστά στην πραγματικότητα και πόσο η συγκράτηση της αδήλωτης εργασίας είναι τεχνητή; Σύμφωνα με τον ειδικό γραμματέα του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας, Αποστόλη Καψάλη, τα σχετικά χαμηλά καταγεγραμμένα ποσοστά οφείλονται εν μέρει στον ανεπαρκή ορισμό της αδήλωτης εργασίας, που δεν περιλαμβάνει μορφές, μερικώς ή πλημμελώς δηλωμένης εργασίας.«Στην Ελλάδα ταυτίζουμε την αδήλωτη με την πλήρως ανασφάλιστη εργασία. Στην πραγματικότητα, όμως, η αδήλωτη εργασία μπορεί να περιλαμβάνει πάρα πολλές εκδοχές: Να δηλώνεται άλλη ειδικότητα από αυτή που πρέπει, άλλες ώρες απασχόλησης από τις πραγματικές, ψευδο-αυτοαπασχόληση, δηλαδή μπλοκάκι αντί για σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, λάθος ταμείο κ.ά. Η αδήλωτη εργασία είναι ένα τεράστιο φάσμα, που δεν το έχουμε προσδιορίσει για να το μετρήσουμε».
Πρακτικά, αυτό που κατάφεραν τα τσουχτερά πρόστιμα για την αδήλωτη εργασία (10.550 ευρώ για κάθε ανασφάλιστο εργαζόμενο άνω των 25 ετών), είναι η πλήρως ανασφάλιστη εργασία να εμφανίζει μείωση, όμως ταυτόχρονα αυξάνονται άλλες μορφές παραβατικότητας, όπως η κατάχρηση ελαστικών μορφών απασχόλησης, οι παράνομες τροποποιήσεις ωραρίων, η εικονική εκ περιτροπής εργασία κ.λπ., ενώ ταυτόχρονα εκτοξεύεται και μένει στο απυρόβλητο η απλήρωτη εργασία, με 1,2 εκατομμύρια εργαζόμενους να έχουν να πληρωθούν έως και 15 μήνες και όλο και περισσότερες εταιρείες να κινούνται στην γκρίζα ζώνη μεταξύ εγκατάλειψης και πτώχευσης.
«Ποτέ άλλοτε στην Ιστορία της χώρας δεν είχαν ληφθεί τόσα πολλά μέτρα για την καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα και ποτέ άλλοτε το μέγεθος αυτής δεν βρίσκονταν στα σημερινά δυσθεώρητα ύψη, με τάσεις μάλιστα αυξητικές». Με αυτή τη φράση ξεκινάει η πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη για την Αδήλωτη Εργασία στην Ελλάδα του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, στην οποία καταγράφονται και αξιολογούνται τα μέτρα καταπολέμησης της αδήλωτης εργασίας που εφαρμόστηκαν από το 2010 ώς το 2014: εργόσημο, πρόστιμα ΣΕΠΕ, ηλεκτρονική κάρτα εργασίας, «Εργάνη», πιστοποιητικό ασφαλιστικής συμμόρφωσης εταιρειών-λευκό μητρώο συνεπών επιχειρήσεων «Περσέας», κυρώσεις για απασχόληση παράνομα απασχολούμενου ανέργου, κυρώσεις για παράνομη απασχόληση μεταναστών, σχέδιο «Αρτεμις» με τη συνεργασία Οικονομικής Αστυνομίας και ελεγκτικών μηχανισμών του υπουργείου Εργασίας.
Ανεπαρκή κίνητρα
Κάποια από αυτά τα μέτρα δεν προχώρησαν (όπως η ηλεκτρονική κάρτα), άλλα εφαρμόστηκαν πλημμελώς, αφού δεν προσφέρθηκαν επαρκή κίνητρα, π.χ. το εργόσημο για την πληρωμή και τις ασφαλιστικές εισφορές των περιστασιακά απασχολούμενων, κατ’ οίκον του εργοδότη (π.χ. φύλαξη παιδιών και ηλικιωμένων, ιδιαίτερα μαθήματα, εργάτες γης κ.λπ.). Αλλα μέτρα μπορεί να προκαλέσουν και αντίθετα αποτελέσματα. Π.χ. όπως σημειώνει η μελέτη για το λευκό μητρώο επιχειρήσεων μπορεί «να οδηγεί τους εργοδότες σε εικονική ή τυπική νομιμότητα και να προσφέρει το περιθώριο για την κατ’ ουσία παραβίαση της εργατικής και της ασφαλιστικής νομοθεσίας».
Αντίστοιχα, τα εγκαίνια του σχεδίου «Αρτεμις» το καλοκαίρι του 2013, με έφοδο της αστυνομίας σε νοσοκομείο της Αθήνας, που συνέλαβε 16 μετανάστριες οι οποίες εργάζονταν ως νοσοκόμες χωρίς άδεια εργασίας, έκαναν τη Χρυσή Αυγή να πανηγυρίζει για δική της επιτυχία, δικαιώνοντας τους φόβους της τότε αντιπολίτευσης για υιοθέτηση ακροδεξιάς ατζέντας και στα εργασιακά, που αφήνει στο απυρόβλητο παρανομούντες μεγαλοεργοδότες.
Ενα από τα βήματα που έγιναν το 2015 είναι η σύσταση διαρκούς επιτροπής διαβούλευσης για θέματα παραβατικότητας στην αγορά εργασίας, με τη συμμετοχή τριτοβάθμιων συνδικαλιστικών και εργοδοτικών οργανώσεων. Με βάση τα αποτελέσματα των συναντήσεων της επιτροπής, προτείνονται νομοθετικά μέτρα για την καταπολέμηση της παραβατικότητας και για την αναβάθμιση των λειτουργιών του ΣΕΠΕ – μέτρα που θεωρητικά θα ήταν έτοιμα προς διαβούλευση στο τέλος Ιουλίου, πλέον όμως και αυτά είναι υπό την αίρεση των δανειστών.
«Μαύρες» υπερωρίες
Μία από τις πιο διαδεδομένες μορφές αδήλωτης εργασίας, τόσο σε κλάδους εποχικής απασχόλησης, όπως ο τουρισμός και ο επισιτισμός, αλλά και σε μεγάλες επιχειρήσεις είναι οι αδήλωτες «μαύρες» υπερωρίες ή η συμφωνία να πληρώνεται μικρότερος μισθός και να συμπληρώνεται το υπόλοιπο με «μαύρα» μπόνους-επιμίσθια: «Από αυτή την πρακτική δεν ζημιώνονται μόνο τα ασφαλιστικά ταμεία. Αυξάνεται και η ανεργία, γιατί, αν δουλεύεις αδήλωτες υπερωρίες, δεν θα βρουν άλλοι δουλειά. Σε μεγάλες επιχειρήσεις, με σημαντική συνδικαλιστική προστασία και παρουσία, είναι απαράδεκτο να αφήνουμε στο απυρόβλητο τους εργαζόμενους που συναινούν και αποδέχονται ή ακόμα και συμφωνούν με τον εργοδότη τέτοιου είδους συστήματα εργασιακής και ασφαλιστικής απάτης», δηλώνει στην «Εφ.Συν.» ο ειδικός γραμματέας του ΣΕΠΕ.«Δεν θα βάλω πρόστιμο στον πιτσιρικά που μοιράζει πίτσες αδήλωτος, αλλά με βάση το μέγεθος της επιχείρησης, την οικονομική δραστηριότητα και κυρίως την παρουσία ισχυρού συνδικάτου σε αυτή, δεν μπορεί να μη συζητήσουμε και αντικίνητρα για τους εργαζόμενους, ώστε να μη μοιράζονται την πίτα των κερδών κάποιοι ημέτεροι μέσω μαύρων υπερωριών. Αν συνεχιστεί αυτό, δεν θα μειωθεί ποτέ η ανεργία. Επιπλέον, οι παράνομες υπερωρίες είναι κατεξοχήν παράγοντας επικινδυνότητας και εργατικών ατυχημάτων». Ο Α. Καψάλης αναφέρει ως παράδειγμα πρόσφατο έλεγχο της Επιθεώρησης Εργασίας σε βιομηχανική μονάδα στα Οινόφυτα: «Μετά οι εργαζόμενοι διαμαρτύρονταν ότι έχασαν τις “μαύρες” υπερωρίες. Οι ίδιοι που έκαναν ανώνυμες καταγγελίες για εργατικά ατυχήματα».
Ισως την πιο αφοπλιστική εξήγηση για την αποδοχή της αδήλωτης εργασίας τη δίνει έρευνα του ΣΕΠΕ, που παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα αδημοσίευτη: Στην ερώτηση προς τους εργαζόμενους, γιατί πρότειναν ή αποδέχτηκαν την αδήλωτη εργασία, το 41% απάντησε «για να πάρω τη δουλειά», ενώ ακολουθούν με 34% οι «οικονομικοί λόγοι». Αντίστοιχα το 44,4% των εργοδοτών το επέλεξε για οικονομικούς λόγους, με ένα 40,4% να δηλώνει «Ετσι έχω συνηθίσει» και ένα διόλου ευκαταφρόνητο 15,2% να λέει ότι το πρότεινε ο εργαζόμενος.
Η αδήλωτη εργασία με τις δεκάδες αποχρώσεις της είναι εδώ και δύσκολα θα φύγει, αν δεν αλλάξει όχι μόνο η συνήθεια, αλλά και η ταξική συνείδηση – ειδικά όσο τα συνδικάτα παίζουν τον ρόλο του Πόντιου Πιλάτου, είτε με την ανοχή είτε με τη συνενοχή τους στη διαιώνιση μορφών αδήλωτης εργασίας.
- από ρεπορτάζ της Αφροδίτης Τζιαντζή στην Εφημερίδα των Συντακτών
